Khám phá điệu "múa rùa" trong Tết Nhảy của người Dao

Múa rùa được tổ chức gắn liền với Tết Nhảy khi công việc đồng áng đã xong xuôi. Do vậy, nó thu hút được rất nhiều người tham gia từ già trẻ cho đến gái trai. Tết nhảy được tổ chức theo từng gia đình. Làng xóm, bản làng sẽ góp công, góp sức để cho gia đình nhận tổ chức lễ này có được một ngày hội thật vui vẻ, đầm ấm. Người Dao rất coi trọng ngày này, nếu người nào không tham dự lễ này coi như đã loại mình ra khỏi cộng đồng làng bản. Chỉ những người họ hàng và con đẻ mới được tham dự lễ, còn con nuôi không được tham gia. Không phải năm nào người Dao cũng tổ chức Tết Nhảy với điệu múa rùa mà lễ này cách lễ kia khá lâu. Điệu múa này được bắt nguồn từ truyền thuyết về một con rùa tinh đến phá phách làng bản, mùa màng, reo rắc bệnh tật... Thương xót chúng sinh ra muốn trừ được dịch họa này thì đàn ông con trai khỏe mạnh phải chung sức, chung lòng đánh đuổi rùa tinh. Từ đó, trò giết rùa đã biến thành điệu múa rùa.

Điệu múa rùa là một trong những nghi lễ đội ơn thần linh, trời, đất đã cứu giúp người Dao thoát chết và có cơ hội được mưu sinh, lạc nghiệp trên mảnh đất mới. Trước khi múa, người Dao phải chuẩn bị rất kỹ các dụng cụ như: dao, kiếm, chuông, khèn, sập xèng và trống. Trong đó kiếm được coi là thứ vũ khí, khí tài để bảo vệ bản làng, dân tộc, chuông đúc bằng đồng và được dùng trong các lễ, tết của người Dao, khi thả tranh treo thì phải có tiếng chuông, sập xèng là dụng cụ được làm bằng chất liệu đồng hoặc nhôm, sập xèng là dụng cụ bắt buộc phải có trong điệu múa Rùa, khèn cũng là dụng cụ của dân tộc được làm bằng gỗ, tất cả các loại nhạc cụ sẽ tạo nên một bản âm hưởng vang dội.

Múa rùa được tổ chức gắn liền với Tết Nhảy khi công việc đồng áng đã xong xuôi. Ảnh: internet

Trong khi múa rùa, các dụng cụ dao, kiếm sẽ được cắm xuống nền nhà. Người múa tay cầm chuông, lúc đi, lúc chạy lom khom theo hình lượm vòng tròn tròn quanh đàn cúng, lúc đi ngược, lúc chạy xuôi, múa theo sự chỉ huy của ông thầy cúng, diễn tả các động tác vây tìm, bắt rùa đem về mổ, băm, xào, nấu dâng lên Bàn vương, thần thánh và tổ tiên, theo nhịp trống, khèn và tiếng hát. Thường thì, trong mỗi đám Tết nhảy, điệu múa rùa được múa lặp đi, lặp lại từ 12- 15 lượt.

Trong điệu múa rùa cũng có quy định riêng: khi múa, không ai được đi sai theo lối ông thầy đã đi, nếu có lỡ đánh đổ kiếm hoặc đao, hoặc đi sai thì ông thầy sẽ bắt đi lại…Người Dao quan niệm rằng, nếu người nào đi mà không đi lại thì về nhà sẽ bị ốm, nên ông thầy luôn luôn có trách nhiệm để mắt đến theo dõi mọi người đi sau, bao giờ hết mọi người đi hết lượt mới chạy vòng khác. Người múa vừa đi, vừa chạy nhanh dần, chậm dần, tay vừa lắc chuông xen lẫn tiếng bước chân của người nhảy múa chạy rầm rập, tiếng cười nói rôm rả của người xem, tiếng trống, tiếng chiêng với tiết tấu dồn dập cùng với tiếng hú của đàn ông làm cho nhà đám vui nhộn hẳn lên. Việc chạy nhanh - chậm, ngược - xuôi đều do ông thầy tự quy định và chỉ huy trong quá trình múa.

Múa rùa của người Dao không chỉ đơn thuần mang yếu tố nghệ thuật, tâm linh mà còn mang tính giáo dục. Ảnh: internet

Và đặc biệt, trong điệu múa rùa không thể thiếu những lời hát do chính ông thầy cúng - người chỉ huy trưởng thể hiện với ý nghĩa cầu mong những điều tốt đẹp nhất sẽ đến với anh, em họ, hàng, bà con, dân bản, cầu mong mùa màng bội thu, đời sống đủ đầy, no ấm, con cháu thảo hiền, để cho con cháu biết về nguồn gốc của mình, qua đó phát huy sức mạnh đoàn kết để làm ăn phát triển kinh tế “Mời thần linh, trời đất, tổ tiên chứng giám cho lễ tạ ơn của dồng bào Dân tộc Dao, cầu xin tổ tiên phù hộ, che chở cho mọi thành viên trong gia tộc mạnh khỏe, làm ăn phát đạt, thóc lúa đầy bồ, dân làng, mọi nhà may mắn, bình yên”.

Múa rùa của người Dao không chỉ đơn thuần mang yếu tố nghệ thuật, tâm linh mà còn mang tính giáo dục, sự kế thừa văn hóa truyền thống, là sự tái diễn lại hoạt động trong lao động, sản xuất, trong cuộc sống đời thường. Đây sẽ là những giá trị văn hóa tinh thần vô cùng quý giá trong kho tàng văn hóa nghệ thuật của người Dao, góp phần làm giàu thêm nền văn hóa các dân tộc Việt cần được bảo tồn và gìn giữ.

M. Hương (tổng hợp)