Vì sao người Inca xây thành Machu Picchu bằng đá không cần dùng vữa?

Nằm trên một sườn núi trong thung lũng Urubamba ở Peru, cách thành phố Cusco khoảng 80 km về phía Tây Bắc, Thánh địa Machu Picchu là di tích nổi tiếng của đế chế Inca tồn tại đến ngày nay.  Xây dựng Machu Picchu ẩn chứa bí mật thú vị khiến giới chuyên gia cũng như công chúng bất ngờ, đó là Thánh địa Machu Picchu được người Inca xây dựng không cần vữa giống như cách người Ai Cập hoàn thành kim tự tháp.

Xây trên hai đường đứt gãy

Machu Picchu nằm ở độ cao 2.430 m so với mực nước biển, trên thung lũng Urubamba. Từ khi nhà thám hiểm Hiram Bingham tìm ra nơi này vào năm 1911, nhiều nghiên cứu cho thấy địa điểm và hướng của các công trình trọng yếu chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ vị trí của những ngọn núi thiêng gần đó.

Hầu hết các nhà khảo cổ học tin rằng Machu Picchu được xây dựng như một dinh thự cho Hoàng đế Inca Pachacuti (1438-1472). Theo những nghiên cứu khảo cổ cho thấy Machu Picchu do Vua Pachacuti xây dựng, bắt đầu từ khoảng năm 1440. Đó không phải là một thành phố thông thường, mà là nơi nghỉ dưỡng của giới chức cầm quyền và quý tộc Inca từ thủ đô triều chính Cusco đến đây hưởng thụ. Ước tính không quá 750 người sống tại đây cùng một thời điểm.

Năm 1532 người Tây Ban Nha bắt đầu xâm chiếm, đế chế Inca sụp đổ khiến Machu Picchu bị bỏ hoang và được thế giới biết đến nhờ công của ông Hiram Bingham, một nhà thám hiểm - khảo cổ Hoa Kỳ. Ngày 24-7-1911, nhà thám hiểm này đã đến được Machu Picchu nhờ những người Quechua địa phương dẫn đường và đã đặt tên nơi này là “Thành phố đã mất của người Inca”.

Rualdo Menegat, nhà địa chất học ở Đại học Liên bang Rio Grande do Sul, từng trình bày những phát hiện về thành cổ Machu Picchu tại một cuộc họp thường niên của Hiệp hội Địa chất học Mỹ. Sử dụng ảnh vệ tinh và dữ liệu thực địa, Menegat khảo chứng mạng lưới những đường nứt bên dưới Machu Picchu, từ vết nứt nhỏ chạy ngang qua các tảng đá cuội tới đứt gãy dài 172 km ở thung lũng sông. Một số đường nứt chạy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam trong khi vài đường nứt khác có hướng Tây Bắc - Tây Nam. Ở giữa, nơi hai đường nứt lớn giao nhau theo hình chữ X là Machu Picchu. Theo Menegat, nhiều khả năng người Inca lựa chọn mạng lưới đường nứt không phải vì lý do tôn giáo hay biểu tượng. Thay vào đó, đứt gãy làm những tảng đá granite vỡ thành nhiều mảnh nhỏ, giúp tiết kiệm sức lực trong quá trình xây dựng khu định cư bằng đá. Các bức tường của thành cổ cũng quay theo hướng đứt gãy.

Ngoài cho phép người Inca dễ dàng tìm kiếm và ghép những khối đá mà không cần dùng vữa, đứt gãy còn mang lại nhiều lợi ích khác. Đường đứt gãy chạy qua khu vực dẫn tuyết tan chảy và nước mưa tới khu định cư. Mạng lưới vết nứt bên dưới Machu Picchu cũng giúp thấm nước. Đây là một trong những lý do khiến công trình có thể tồn tại lâu như vậy.

“Đối với tôi không nền văn minh nào có thể hình thành trên dãy Andes mà không biết rõ về đất đá và núi non trong vùng. Machu Picchu không phải trường hợp biệt lập về chiến lược sinh tồn trên dãy Andes của người Inca”, Menegat nói.

Các thành cổ Inca khác bao gồm Ollantaytambo, Pisac và Cusco, đều xây ở vị trí giao nhau của đường đứt gãy. Điều này không chỉ ra người Inca có hiểu biết sâu rộng về kiến tạo mảng. Nhiều khả năng họ chỉ tìm kiếm những khu vực chứa đầy đá vỡ hình tam giác và hình thoi, có thể ghép lại với nhau để xây tường.

Xây không dùng vữa

Thành phố Machu Picchu có đủ các loại công trình từ đền thờ, lâu đài, lăng mộ, quảng trường, đường sá, ngõ hẻm, nhà tắm và khoảng 200 nhà ở bao gồm nhà dân, trại lính, nhà kho, xưởng thủ công, nhà dành cho hoàng gia, giới quý tộc của đế chế Inca, phần lớn xây trên các đỉnh núi. Trên triền núi giữa các khu nhà có những vách đá khối ốp quanh các ô đất để tạo thành ruộng bậc thang đẹp ngỡ ngàng. Thành phố có hai đường dẫn nước đổ vào khu nhà ở theo ưu tiên thứ bậc tầng lớp quý tộc và các khu vực nông nghiệp rộng lớn. Công trình trong thành phố là những kiến trúc nghệ thuật phát triển cao của nền văn minh Inca, xây bằng đá khối kết hợp tài tình với núi đá chập chùng. Bên cạnh các công trình đá khô khan là những mặt bằng xanh mướt màu hoa cỏ của các hộp vuông khổng lồ có cạnh viền đá.

Điều thú vị là tất cả các công trình ở Machu Picchu đều được hoàn thành với những bức tường đá không dùng vữa. Cách xây dựng này giống với người Ai Cập cổ đại làm với kim tự tháp. 

Theo các chuyên gia, người dân Inca là những bậc thầy trong việc xây dựng các bức tường đá không cần dùng đến vữa. Kỹ thuật xây dựng này được người Inca gọi là đá khối. Điều này có nghĩa họ khai thác những khối đá lớn rồi vận chuyển đến nơi xây dựng. Tiếp Người Inca cắt, mài nhẵn bóng các khối đá để có thể ghép được vào nhau thật chặt mà không dùng tới vữa hay bất cứ chất kết dính nào. Những khối đá được xếp hoàn hảo vào với nhau tới mức một tờ giấy hay lưỡi dao mỏng không thể lọt qua khe hở giữa các phiến đá. 

Chính việc không dùng vữa này khiến cho thành phố có khả năng chống lại động đất. Khi có động đất, những viên đá trong tòa nhà của người Inca sẽ “nhảy múa”, rung chuyển theo xung động và sau đó trở về vị trí cũ. Nếu không xây theo phương pháp này, nhiều tòa nhà ở Machu Picchu đã sụp đổ, do vùng này của Peru có không ít trận động đất từng diễn ra.

Trong khi những bức tường tuyệt đẹp ở thành cổ gây ấn tượng với du khách, sự kỳ vĩ trong kiến trúc của nền văn minh Inca lại nằm ở nơi ít người. Khu vực khách tham quan thấy ngày nay được người Inca kiến tạo bằng cách san bằng vùng đất nằm giữa hai đỉnh núi. Kiến trúc sư Kenneth Wright ước tính 60% việc thi công ở Machu Picchu được thực hiện dưới lòng đất. Đó là những nền móng sâu và phần đá vụn được dùng để thoát nước (vào mùa mưa, nơi này có lượng mưa lớn).

THÙY DƯƠNG