Phát huy vai trò báo chí với các ngành công nghiệp văn hóa: Biến mỗi tòa soạn thành một ngôi nhà văn hóa

Cầu nối truyền cảm hứng

Phát biểu chào mừng, ông Lê Quốc Minh - TBT Báo Nhân dân, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam khẳng định, trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập sâu rộng, chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, những sản phẩm sáng tạo, nghệ thuật, giải trí… đã trở thành biểu tượng cho sức sống, bản lĩnh và trí tuệ dân tộc. Với tiềm năng văn hóa phong phú, đậm đà bản sắc, Việt Nam có đủ điều kiện thuận lợi để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa thành “ngành công nghiệp mũi nhọn” mới. Để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, cần sự chung tay, đồng thuận và thúc đẩy của toàn xã hội, trong đó, báo chí giữ vai trò đặc biệt quan trọng, là cầu nối truyền cảm hứng, quảng bá giá trị văn hóa; là lực lượng tiên phong lan tỏa những sáng kiến, giá trị mới đồng thời lên án mặt trái, bảo vệ bản sắc; là diễn đàn phản biện, góp ý chính sách, thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Ông Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam phát biểu tại Diễn đàn.

Dẫn thống kê, năm 2023 tổng doanh thu của toàn ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đạt 56 triệu USD. Tính từ đầu năm tới nay, tổng doanh thu phòng vé phim Việt đã vượt mốc 1.000 tỷ đồng, ông Phạm Quốc Thắng - Phó Tổng Biên tập Thời báo VTV khẳng định, dư địa thị trường của các ngành công nghiệp văn hóa đang rất mở rộng.

Không chỉ là kênh truyền tải thông tin, báo chí còn là cầu nối giữa sản phẩm văn hóa và công chúng, góp phần định hình thị hiếu, lan tỏa giá trị và tạo động lực cho sự sáng tạo. Hai chương trình truyền hình thực tế nổi bật gần đây, Anh trai vượt ngàn chông gai và Anh trai say hi, là minh chứng rõ nét cho vai trò này. Ngay từ khi phát sóng, cả hai chương trình đã nhận được sự quan tâm đặc biệt từ các cơ quan báo chí, với hàng trăm bài viết, phóng sự, và bình luận phân tích sâu sắc.

Tuy nhiên, báo chí chưa phát huy hết vai trò trong việc thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp văn hóa tại Việt Nam, chưa tạo ra diễn đàn, phản biện hoặc đề xuất chính sách, thiếu phối hợp giữa báo chí và các nhà sáng tạo ngành công nghiệp văn hóa...

Để phát huy tối đa vai trò của báo chí với ngành công nghiệp văn hóa, ông  Phạm Quốc Thắng đưa ra các giải pháp: Thích nghi và tận dụng công nghệ, xây dựng cộng đồng gắn kết và cung cấp nội dung chất lượng, đầu tư các tuyến bài điều tra, phân tích sâu về xu hướng, thị trường, chính sách phát triển công nghiệp văn hóa; Tăng cường vai trò phản biện, kiến tạo chính sách qua báo chí chuyên sâu; Ứng dụng công nghệ số, AI, dữ liệu lớn để phân tích xu hướng văn hóa và cá nhân hóa nội dung; Sản xuất các sản phẩm báo chí đa nền tảng; Xây dựng cộng đồng trực tuyến; Khung pháp lý rõ ràng về bản quyền và sở hữu trí tuệ…

Xây dựng hệ sinh thái truyền thông toàn diện

Dưới góc nhìn rất thú vị về game, TS Chu Tiến Đạt, Chủ tịch Hội đồng Thành viên Tổng công ty VTC, nhấn mạnh tiềm năng to lớn của ngành công nghiệp trò chơi điện tử – một lĩnh vực được ví như “môn nghệ thuật thứ 8”.

Theo ông Đạt, trò chơi điện tử không chỉ là phương tiện giải trí mà còn là công cụ mạnh mẽ để quảng bá văn hóa, khơi nguồn sáng tạo và kết nối cộng đồng. Trong bối cảnh đó, báo chí và truyền thông đóng vai trò cầu nối then chốt.

Việt Nam có lợi thế với dân số trẻ (72,3 triệu người dùng mạng xã hội, 94,5% sử dụng smartphone) với hơn 54 triệu người chơi game. Con số này không chỉ cho thấy sự phổ biến của game mà còn phản ánh một thực tế: game đã trở thành một phương tiện giải trí chính thống, tương tự như sách, phim ảnh, hay âm nhạc. Báo chí và truyền thông có thể đóng vai trò kết nối, quảng bá các trò chơi giàu bản sắc văn hóa, học hỏi từ các quốc gia dẫn đầu để đưa ngành game Việt Nam vươn tầm quốc tế.

Tuy nhiên, cách tiếp cận của một số cơ quan báo chí và truyền thông vẫn còn nhiều hạn chế, khiến ngành game chưa được nhìn nhận đúng với tiềm năng vốn có. Không ít bài báo gắn trò chơi điện tử với các cụm từ tiêu cực như “nghiện game”, “bạo lực” hay “lãng phí thời gian”. Các chương trình truyền hình, bài viết chuyên sâu hay các chuyên mục về game Việt Nam vẫn còn ít, khiến công chúng chưa có cơ hội hiểu rõ về tiềm năng của ngành. Điều này dẫn đến việc ngành game chưa nhận được sự ủng hộ xứng đáng từ xã hội và các nhà hoạch định chính sách. Để thúc đẩy ngành game Việt Nam phát triển bền vững, báo chí và truyền thông cần xây dựng một hệ sinh thái truyền thông toàn diện, kết nối các nhà phát triển, nhà đầu tư và công chúng, đồng thời quảng bá các giá trị văn hóa, giáo dục và kinh tế của ngành.

Tháo gỡ những điểm nghẽn

Ông Phạm Cao Thái - Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ VHTTDL), khẳng định: Bên cạnh những kết quả đạt được, trong quá trình thực hiện có những điểm nghẽn về chính sách cần giải quyết, như: Việc hoạch định chính sách, xây dựng mục tiêu còn nhiều điểm chưa thực sự phù hợp với thực tiễn; một số chính sách được ban hành nhưng chưa thực hiện được hoặc thực hiện chưa hiệu quả, chưa có quy định, cơ chế rõ ràng…

Trên cơ sở chỉ ra một số bất cập đó, ông Phạm Cao Thái đề xuất giải pháp để tháo gỡ điểm nghẽn. Thứ nhất, đánh giá toàn diện, xác định lại các mục tiêu cho phù hợp, có định hướng thúc đẩy phát triển, chia nhỏ các giai đoạn thực hiện mục tiêu và có kết quả cụ thể theo từng năm; đẩy mạnh việc thực hiện chính sách truyền thông, đặc biệt là trong điều kiện phát triển của cách mạng khoa học công nghệ để tạo làn sóng lớn trong xã hội. Hoạt động truyền thông cần nhấn mạnh vào các giá trị xã hội, giá trị kinh tế, giá trị phát triển bền vững do phát triển công nghiệp văn hóa mang lại và chính sách ưu tiên, khả năng phát triển trong lĩnh vực này. Thứ hai, chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa đến năm 2030, tầm nhìn 2045 cần đưa ra các chính sách cụ thể về ưu đãi vốn, thuế, đất đai, khuyến khích sáng tạo trong nhóm chính sách đối với việc tham gia các hoạt động phát triển công nghiệp văn hóa…

Báo chí vừa là một phần của chuỗi sáng tạo vừa là kênh truyền dẫn tác động đa chiều

Dưới góc độ từ cơ sở, bà Trần Thị Hoàng Mai - Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch TP Hải Phòng - cho biết, với lợi thế về bề dày lịch sử, văn hóa, nhiều danh lam, thắng cảnh, hệ thống di tích, di sản dày đặc, nhiều lễ hội đặc sắc, trong những năm qua, thành phố Hải Phòng chủ trương phát triển mạnh mẽ công nghiệp văn hóa để văn hóa trở thành một trong những nguồn lực phát triển đất nước và thành phố.

Bà Trần Thị Hoàng Mai - Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch TP Hải Phòng phát biểu tại Diễn đàn

Bà Mai khẳng định, Hải Phòng nhận diện các ngành công nghiệp văn hóa có lợi thế để tập trung xây dựng và triển khai một số nhiệm vụ mang tính đột phá, sản phẩm văn hóa mũi nhọn, hình thành chuỗi địa điểm thưởng thức nghệ thuật đặc sắc, hấp dẫn; quảng bá rộng rãi các sản phẩm, xây dựng diện mạo, biểu tượng văn hóa đặc trưng cho các sản phẩm công nghiệp văn hóa.

Hải Phòng là địa phương có đủ loại hình báo chí với 03 cơ quan báo chí thành phố, 02 cơ quan báo chí lực lượng vũ trang, 56 Văn phòng đại diện và phóng viên thường trú với trên 700 nhà báo, phóng viên. Đối với thành phố Hải Phòng, các cơ quan báo chí thực sự kênh thông tin chủ lực, đóng vai trò cầu nối quan trọng trong việc truyền tải các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước liên quan đến lĩnh vực du lịch, di sản  và công nghiệp văn hóa đến người dân và doanh nghiệp.

Không chỉ là kênh truyền tải thông tin, báo chí còn là cầu nối giữa sản phẩm văn hóa và công chúng, góp phần định hình thị hiếu, lan tỏa giá trị và tạo động lực cho sự sáng tạo. Minh chứng rõ nét nhất cho vai trò của các cơ quan báo chí là thông qua chiến dịch truyền thông về các hoạt động Kỷ niệm 70 năm Ngày giải phóng Hải Phòng, Lễ hội Hoa Phượng Đỏ đã tạo sự lan tỏa mạnh mẽ, hưởng ứng và theo dõi, tham gia của người dân, du khách trong nước và quốc tế vào các hoạt động văn hóa của thành phố, tạo nên ngày hội của nhân dân.

Trong bối cảnh mở rộng địa giới hành chính với việc Hải Phòng sáp nhập Hải Dương, công nghiệp văn hóa được xác định sẽ trở thành trụ cột phát triển bền vững song hành cùng các ngành công nghiệp cảng biển, logistics và đô thị thông minh của Hải Phòng...

Biến tòa soạn thành ngôi nhà văn hóa

Tại Phiên thảo luận thứ 2 với chủ đề “Đối thoại giữa báo chí, doanh nghiệp và nhà quản lý”; chia sẻ về sự vào cuộc mạnh mẽ của báo chí và truyền thông đã góp phần đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa, Thứ trưởng Thường trực Bộ VHTTDL Lê Hải Bình nhấn mạnh, đất nước ta có tiềm năng to lớn để phát triển công nghiệp văn hóa, dựa trên nền tảng có bề dày về văn hóa của dân tộc, cùng với sức sáng tạo của người Việt Nam.

Các đại biểu trao đổi tại Phiên thảo luận thứ 2 với chủ đề “Đối thoại giữa báo chí, doanh nghiệp và nhà quản lý”

“Tôi rất tâm đắc quan điểm: Báo chí là khởi nguồn của văn hóa, cũnglà kết tinh của văn hóa. Chúng ta không sợ, không ngại với cái mới. Báo chí phải góp phần nâng cao nhận thức của độc giả về công nghiệp văn hóa. Để làm được như vậy, mỗi Tổng biên tập phải là một nhà báo, mỗi nhà báo là một nhà văn hóa, mỗi tác phẩm là một sản phẩm văn hóa và mỗi tòa soạn phải là một ngôi nhà văn hóa” – Thứ trưởng Thường trực nhấn mạnh.

Đồng tình quan điểm này, ông Lê Quốc Minh khẳng định, nếu các cơ quan báo chí, bên cạnh việc thực hiện các sứ mệnh mang tính chuyên môn là tuyên truyền, quảng bá về văn hóa, thì với việc trực tiếp tham gia các hoạt động nghệ thuật sẽ có sự tác động vô cùng to lớn.

“Các cơ quan báo chí cần dành một dung lượng thỏa đáng cho văn hóa. Độc giả sau khi đọc chính trị - kinh tế -xã hội, cũng cần có những thông tin sâu lắng. Các cơ quan báo chí cần phải thấy đây là trách nhiệm của mình để đổi mới sáng tạo không ngừng…” – ông Lê Quốc Minh bày tỏ.

Thứ trưởng Thường trực Bộ VHTTDL Lê Hải Bình tổng kết Diễn đàn

Phát biểu tổng kết Diễn đàn, Thứ trưởng Thường trực Bộ VHTTDL Lê Hải Bình nhấn mạnh: Việc tổ chức Diễn đàn "Vai trò của báo chí trong việc thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, năm 2025", mặc dù chưa đủ hết các cơ quan báo chí, nhưng cho thấy đội ngũ lãnh đạo các tòa soạn rất tâm huyết, trăn trở với sự phát triển văn hóa và sự nghiệp truyền thông công nghiệp văn hóa.

“Tại Diễn đàn đã có nhiều vấn đề được nêu lên, các ý tưởng thú vị, đây sẽ là sự khởi đầu để về sau sẽ còn nhiều diễn đàn, hội thảo, tọa đàm để chúng ta gặp gỡ, đưa ra những giải pháp thấu đáo để báo chí đóng góp tốt hơn nữa, hiệu quả hơn nữa cho công nghiệp văn hóa. Các tòa soạn cần quan tâm chất lượng bài báo chứ không chỉ số lượng view; đầu tư chuyển đổi số; thay đổi và nâng cao nhận thức của công chúng. Nếu cơ quan báo chí làm được 3 điều này thì chắc chắn sẽ thu hút được độc giả” – Thứ trưởng Thường trực nhấn mạnh.

Các đại biểu tham quan Triển lãm

Thứ trưởng Thường trực Lê Hải Bình cũng đề nghị, các cơ quan báo chí cần tiếp tục chủ động đổi mới về nội dung, hình thức các sản phẩm báo chí, ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số để lan tỏa tinh thần sáng tạo, tôn vinh các giá trị văn hóa…

Bài và ảnh: H.Q.Hương