Đề xuất xây dựng đền thờ Đức Thánh Trần tại thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên

Dự hội thảo về phía tỉnh Điện Biên có PGS. TS Trần Quốc Cường, Uỷ viên BCH Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh uỷ; ông Lò Mai Trinh, nguyên UVBCH Trung ương Đảng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy; ông Lê Thành Đô, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh; các đồng chí Uỷ viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ; Thường trực HĐND tỉnh, lãnh đạo UBND tỉnh; các đồng chí nguyên Thường trực Tỉnh uỷ, Thường trực HĐND tỉnh, lãnh đạo UBND tỉnh; đại diện lãnh đạo các Ban, Sở ngành, đoàn thể, lực lượng vũ trang tỉnh; đại diện Lãnh đạo một số phòng, đơn vị thuộc Sở VHTTDL... Về phía Hội Di sản Văn hóa Việt Nam có PGS.TS Đỗ Văn Trụ, Chủ tịch; các Phó Chủ tịch: TS Nguyễn Thế Hùng, TS Lê Thị Minh Lý và một số Ủy viên Thường vụ, Ủy viên BCH Hội. Dự Hội thảo còn có các nhà khoa học, các chuyên gia, các phóng viên thông tấn báo chí.

Ông Lê Thành Đô - Chủ tịch UBND tỉnh phát biểu khai mạc Hội thảo

Phục dựng Đền thờ Đức thánh Trần tại Điện Biên là phù hợp và đúng với xu thế phát triển văn hóa

Trình bày Báo cáo đề dẫn Hội thảo, TS Nguyễn Thế Hùng - Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam khẳng định: Ý tưởng ban đầu về việc phục dựng Đền thờ Đức Thánh Trần trên đồi A1 đã xuất hiện. Trong những thảo luận ban đầu tại Hội thảo khoa học lần thứ nhất do UBND tỉnh Điện Biên tổ chức tại Thành phố Điện Biên Phủ, quan điểm xây dựng mới dần thay thế quan điểm phục dựng ban đầu. Hội thảo lần thứ hai hôm nay cần tiếp tục thảo luận sâu vào một số vấn đề: Xác minh và khẳng định tính xác thực của các tấm ảnh về Đền thờ Đức Thánh Trần trên đồi A1; khả năng tìm kiếm thêm tư liệu liên quan; Tục thờ Thần và tục thờ Đức Thánh Trần nói chung và ở vùng núi phía Bắc, vùng biên ải nói riêng; Bàn luận thấu đáo về sự cần thiết của việc xây dựng Đền thờ Đức Thánh Trần; Đền thờ Thần của người Việt – Một số đặc điểm cơ bản, từ đó phác thảo về một ngôi đền thờ Đức Thánh Trần ở TP. Điện Biên Phủ; Xem xét Đền thờ Đức Thánh Trần trong không gian Quy hoạch Di tích Lịch sử quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ, lựa chọn vị trí xây dựng; phác thảo về kết nối Đền thờ các liệt sỹ hy sinh trong Chiến dịch Điện Biên Phủ với Đền thờ Đức Thánh Trần và các điểm di tích phụ cận; Cơ sở pháp lý và phác thảo Kế hoạch xây dựng Đền thờ Đức Thánh Trần.

TS Nguyễn Thế Hùng - Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam trình bày Báo cáo đề dẫn Hội thảo

PGS. TS Trần Quốc Cường - UVTW Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Điện Biên, cho biết: Thực hiện Quyết định số 898/QĐ-TTg ngày 29 tháng 7 năm 2023 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Nhiệm vụ lập Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn đưa nội dung xây dựng Đền Trần vào đồ án quy hoạch chi tiết, trong đó có nội dung đề xuất xây dựng Đền Trần tại di tích Đồi Cháy để báo cáo Bộ VHTTDL trình Thủ tướng quyết định làm cơ sở cho việc triển khai thực hiện. Tỉnh xác định sẽ huy động nguồn lực từ xã hội hóa của các tổ chức, cá nhân có liên quan tạo nên một cơ sở tín ngưỡng tâm linh, hiện thực trụ cột du lịch tâm linh của tỉnh. Bên cạnh đó, tuân thủ nguyên tắc kiểu dáng kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc tâm linh truyền thống của các ngôi đền thờ Đức Thánh Trần hiện có ở các địa phương khác, kết hợp hài hòa nghệ thuật điêu khắc truyền thống của các nhóm cộng đồng cư dân địa phương.

PGS. TS Trần Quốc Cường - UVTW Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Điện Biên phát biểu tại Hội thảo

Tại Hội thảo, các đại biểu đã nghe ông Nguyễn Minh Phú, Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Điện Biên báo cáo một số tư liệu, tài liệu liên quan trong quá trình thu thập thông tin liên quan đến Đền thờ “Đức thánh Trần” tại Di tích Đồi A1. Theo đó, Sở VHTTDL đã thu thập được 06 bức ảnh, 04 cuốn tư liệu, một số tài liệu có thông tin liên quan đến Đền thờ “Đức thánh Trần” tại di tích Đồi A1. Ngoài ra đã thu thập được 50 tập tư liệu (gồm: 13 tập Hán Nôm, 37 tập tiếng Pháp) liên quan đến Điện Biên Phủ từ năm 1942 trở về trước chưa được dịch thuật sang ngôn ngữ Tiếng Việt, hiện đang lưu trữ tại Trung tâm lưu trữ Quốc gia 1 Hà Nội, góp phần củng cố thêm tư liệu, bổ sung thông tin giá trị về mặt lịch sử, văn hóa liên quan đến Đền thờ “Đức thánh Trần” tại thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên; qua đó có thể tiếp tục nghiên cứu, khẳng định thêm giá trị về mặt khoa học xây dựng Đền thờ.

Tham luận, thảo luận tại hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học cho rằng, việc phục dựng Đền thờ Đức Thánh Trần tại Điện Biên là phù hợp với xu thế phát triển văn hóa trong bối cảnh hiện nay, đồng thời đề xuất mô hình kiến trúc đền thờ và hình thức phụng thờ Đức Thánh Trần tại Điện Biên.

Theo GS.TS Đinh Khắc Thuân, Viện Trần Nhân Tông (ĐH Quốc gia Hà Nội), việc phụng thờ Đức Thánh Trần ngày càng trở lên rộng khắp ở các vùng miền đất nước, kể cả vùng núi cao, hải đảo, trong đó tiêu biểu là khu vực Điện Biên. Do yếu tố địa lý mà Điện Biên là trung tâm của vùng núi Tây Bắc, có vị thế đặc biệt trong quá trình phát triển lịch sử Việt Nam. Hiện tại khu vực Điện Biên đã có đài tưởng niệm, đền thờ liệt sĩ thờ các anh hùng liệt sĩ Điện Biên. Tuy nhiên, cần có thêm ngôi đền thờ Thần linh mà chính Thần là Đức Thánh Trần. Chính Ngài cũng từng là tướng chỉ huy quân sĩ đánh thắng ngoại xâm, lập công lững lẫy. Sau khi hóa, Ngài hiển Thánh phù trì hộ quốc, che chở cho dân. Vì thế, việc xây dựng ngôi đền thời Ngài và các anh hùng liệt sĩ trong lịch sử gắn với mảnh đất địa đầu vùng Tây Bắc hiểm yếu của đất nước là việc không thể không làm.

PGS.TS Nguyễn Công Việt, Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hán Nôm chia sẻ, hơn 700 năm đã qua từ khi Hưng Đạo Đại Vương về trời đến nay, hàng nghìn đền thờ, điện thờ ngài vẫn tồn tại và không ngừng phát triển từ Bắc vào Nam. Hàng nghìn di tích may mắn không bị phá huỷ qua bao phen binh hoả, thiên tai bởi trong lòng nó có điện thờ, ban thờ Trần Hưng Đạo.

Đồng tình với ý kiến của GS.TS Đinh Khắc Thuân, PGS.TS Nguyễn Công Việt, GS.TSKH Vũ Minh Giang cho rằng, Điện Biên Phủ là niềm kiêu hãnh của cả dân tộc Việt Nam, ngày nay nơi đây lại là một điểm đến với rất nhiều điều mới mẻ. Khi được biết, trước đây đã có ngôi đền thờ Đức Thánh Trần thì việc phục hồi là thực sự cần thiết và cũng không nhất thiết phải ở tại vị trí cũ, kiến trúc cũ mà là phục hồi một giá trị di sản phi vật thể đã có ở một địa điểm thiêng...

Các đại biểu trao đổi bên lề Hội thảo

Đề xuất Đồi Cháy là nơi xây dựng Đền thờ “Đức Thánh Trần”

ThS Đào Duy Trình, Trưởng phòng QLDSVH Điện Biên chia sẻ, trên cơ sở kết quả Hội thảo khoa học lần thứ nhất được tổ chức ngày 15/9/2024 tại tỉnh Điện Biên và các tài liệu thu thập được thì nền móng của Đền thờ Đức thánh Trần có thể nằm ở khu vực cây đa cụt là hầm hào chiến sự thể hiện sự khốc liệt của trận chiến trên đồi A1, do vậy việc phục dựng lại ngôi đền theo đúng vị trí như vốn có rất khó khăn, sẽ làm phá vỡ cảnh quan và chồng lấn các di tích đã được trùng tu tôn tạo.

Trên cơ sở đó, ThS Đào Duy Trình đề xuất xây dựng lại Đền thờ “Đức Thánh Trần” tại di tích Đồi Cháy. Đây là ngọn đồi thấp hơn Đồi A1, cách Đồi A1 theo đường chim bay, tính từ tâm sang khoảng 200m, di tích không còn nhiều dấu vết, một số hầm hào công sự đã bị vùi lấp theo thời gian. Việc xây dựng Đền Trần tại di tích Đồi Cháy sẽ tạo nên một trục liên hoàn bao gồm: Đền thờ liệt sỹ tại Chiến trường Điện Biên Phủ, Nghĩa trang liệt sỹ Quốc gia A1 tạo thành nơi tập trung sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh, tưởng nhớ các anh hùng liệt sỹ và các bậc tiền nhân có công lao trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thuận lợi cho Nhân dân, du khách khi đến tham quan, tưởng nhớ.

Toàn cảnh Hội thảo

Gửi tham luận đến Hội thảo, TS Đinh Đức Tiến, Hoàng Hồng Đức, Bộ môn Văn hóa học, Khoa Lịch sử Trường ĐHKHXH&NV (ĐHQGHN) khẳng định, việc chính quyền và nhân dân tỉnh Điện Biên muốn “phục dựng” lại công trình kiến trúc tâm linh bằng cách xây mới – mô phỏng theo truyền thống là hướng đi đúng, phù hợp với bối cảnh phát triển của đất nước hiện nay. Một mặt, tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống, mặt khác làm đa dạng hơn các yếu tố tâm linh, góp phần làm đa dạng hơn các dấu ấn lịch sử - văn hóa tại Điện Biên. Hơn thế nữa, nó cho thấy quá trình cộng cư sinh sống giữa các nhóm cư dân Thái, Kinh, Mông… và tạo ra thêm các giá trị văn hóa đặc thù của vùng đất Điện Biên.

TS Đinh Đức Tiến, Hoàng Hồng Đức đề xuất vị trí phù hợp để phục dựng lại đền thờ Đức Thánh Trần nằm ở đồi Cháy. Đồi Cháy là một phần của dãy đồi thấp xen kẽ đồng bằng, có địa hình thoai thoải, phù hợp với nguyên tắc phong thủy “tọa sơn hướng thủy”, đảm bảo sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người. Việc xây dựng đền thờ tại Đồi Cháy không chỉ mang ý nghĩa tín ngưỡng mà còn góp phần tôn vinh tinh thần chiến đấu ngoan cường của quân và dân ta trong chiến dịch Điện Biên Phủ.

Tuy nhiên, các đại biểu cũng cho rằng, cần tiếp tục bổ sung thêm tư liệu lịch sử về Đền thờ Đức Thánh Trần, nghiên cứu, tìm hiểu các bằng chứng xác thực về sự tồn tại cũng như vị trí của Đền thờ, lựa chọn phương án phục dựng và tổ chức vận hành các nghi lễ tâm linh…

Nghiên cứu, xem xét và có lộ trình thực hiện bài bản, khoa học

Kết luận Hội thảo, PGS.TS Đỗ Văn Trụ, Chủ tịch Hội Di sản Văn hoá Việt Nam, khẳng định: Ý tưởng và chủ trương xây dựng Đền thờ Đức Thánh Trần tại thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên là nguyện vọng chính đáng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc tỉnh Điện Biên, hơn nữa, việc xây dựng Đền thờ Đức Thánh Trần tại thành phố Điện Biên Phủ góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, khích lệ tinh thần đoàn kết dân tộc, đồng thời tạo thành điểm văn hoá tâm linh trong tổng thể chung của Di tích quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ, góp phần nâng cao đời sống văn hoá tinh thần của các tầng lớp nhân dân, thúc đẩy phát triển du lịch, phát triển kinh tế-xã hội, xây dựng Điện Biên ngày càng phát triển giàu mạnh.

PGS.TS Đỗ Văn Trụ lưu ý, việc thiết kế ngôi đền mới tại thành phố Điện Biên Phủ cần bám sát các nguyên tắc, đặc điểm trong tổ chức không gian về hướng, bố cục công trình, trang trí nội ngoại thất và đặc biệt là việc bài trí nội thất. Trong đó có 2 vấn đề Tỉnh và các đơn vị tham mưu, tư vấn hết sức lưu ý: Một là, Đền thờ nằm trong tổng thể không gian Di tích Lịch sử quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ nên công trình xây dựng mới không được làm ảnh hưởng hay phá hủy các dấu tích đã được bảo tồn hoặc đã được phục hồi hoặc đang còn bị vùi lấp dưới đất (cần khảo sát, thăm dò khảo cổ vị trí xây dựng). Hai là, Đền thờ Đức Thánh Trần là công trình tưởng niệm, phương án kiến trúc ngoài tuân thủ nguyên tắc chung thì không nên “dập khuôn nguyên mẫu” các đền thờ gắn trực tiếp với cuộc đời và sự nghiệp của Đức Thánh Trần ở Nam Định, Hải Dương, Hà Nam, Thái Bình. Quy mô đền thờ cần tính toán hợp lý, bảo đảm trang nghiêm và hài hòa với cảnh quan vùng Tây Bắc.

PGS.TS Đỗ Văn Trụ, Chủ tịch Hội Di sản Văn hoá Việt Nam kết luận Hội thảo

Địa điểm xây dựng Đền Trần tại tỉnh Điện Biên là một nội dung quan trọng của Hội thảo, đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên tìm kiếm thêm tư liệu ảnh, ghi chép và điều tra thực  địa, kiểm tra hồ sơ dự án, phỏng vấn nhân chứng, nhất là đơn vị thi công Di tích  đồi A1 dịp kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ để thu thập thêm thông tin về dấu vết nền móng của ngôi đền đã bị phá hủy.

“Chúng ta không đủ cơ sở để phục hồi với các tư liệu hiện có, đồi A1 không có đủ không gian mặt bằng cho việc này, nếu đặt vấn đề phục hồi hay xây dựng mới tại đồi A1 sẽ dẫn đến hai bất cập là công trình đền thờ sẽ ảnh hưởng tới bảo tồn các dấu tích của đồi A1 và không có vị trí đáp ứng các điều kiện của một ngôi đền truyền thống, đặc biệt là ngôi đền thờ Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo với những chiến công bất hủ ở thế kỷ XIII. Cũng cần nói thêm rằng, hiện không có tư liệu nào ghi chép Đức Thánh Trần đã từng đến Điện Biên nên ngồi đền trước đây hay xây dựng mới sau này đều là công trình tưởng niệm về Đức Thánh Trần do nhân dân các dân tộc ở Điện Biên xây dựng sau hơn 7 thế kỷ Ngài đã hiển Thánh. Nói rõ vậy để tránh hiều nhầm đền thờ mang dấu ấn công trình lưu niệm gốc về hành trạng của Đức Thánh Trần nên phải phục hồi nguyên gốc. Hội thảo thống nhất việc xây dựng mới Đền thờ Đức Thánh Trần tại Thành phố Điện Biên là cần thiết, hoàn toàn phù hợp cả về lý luận và thức tiễn bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa và phù hợp với Chiến lược phát triển văn hóa từ nay tới năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Một số tham luận khẳng định đồi Cháy là một địa điểm có nhiều lợi thế. Đề xuất này là hợp lý. Tuy nhiên, tỉnh Điện Biên cần khảo sát kỹ, tính đếm tới nhiều mặt, nhất là cơ sở pháp lý, vì Đồi Cháy là Di tích quốc gia đặc biệt, trong số 46 điểm di tích quốc gia đặc biệt của Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ, phải báo cáo Thủ tướng Chính phủ đưa vào quy hoạch và cho phép xây dựng” – PGS.TS Đỗ Văn Trụ nhấn mạnh. 

PGS.TS Đỗ Văn Trụ cho rằng, cuộc Hội thảo khoa học về xây dựng Đền thờ Đức Thánh Trần ở tỉnh Điện Biên lần này tuy rất quan trọng nhưng vẫn là mang tính gợi mở, bước đầu. Đề nghị tỉnh Điện Biên nghiên cứu, xem xét và có lộ trình thực hiện bài bản, khoa học, đặc biệt chú trọng đến tính pháp lý, tính khoa học cho việc làm quan trọng này. 

Thay mặt Ban tổ chức Hội thảo, ông Lê Thành Đô, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh khẳng định, UBND tỉnh Điện Biên sẽ nghiêm túc tiếp thu, lĩnh hội các ý kiến tham gia của các đại biểu, các chuyên gia, nhà khoa học, nghiên cứu đóng góp tại Hội thảo. Ông mong muốn tiếp tục nhận được sự quan tâm của các nhà khoa học, các chuyên gia, nhà nghiên cứu về các thông tin, các chứng cứ, luận chứng khoa học về Đền thờ Đức thánh Trần để tỉnh có cơ sở thực hiện tiếp các các bước tiếp theo trong thời gian tới.

Quỳnh Hương