Kiến trúc độc đáo Nhà thờ lớn Hà Nội

Nhà thờ Lớn Hà Nội, hay ngắn gọn hơn là Nhà thờ Lớn - là cách gọi dân dã, quen thuộc của người Hà Nội khi nhắc tới công trình này, có tên chính thức là Nhà thờ chính toà Thánh Giuse. Ðây là nhà thờ chính toà của Tổng giáo phận Hà Nội. Nhà thờ Lớn Hà Nội là một trong những công trình Thiên chúa giáo được xây dựng sớm nhất ở Hà Nội và cũng là một trong những kiến trúc nhà thờ đẹp nhất.

Khu đất xây dựng Nhà thờ Lớn ngày nay vốn có một ngôi chùa tọa lạc, đó là chùa Báo Thiên (tên đầy đủ là Sùng Khánh Báo Thiên Tự), ngôi chùa nổi tiếng được coi là Quốc tự. Chùa Báo Thiên được dựng từ thời Lý, dưới triều Vua Lý Thánh Tông vào năm 1057. Ngôi chùa lớn, cổ kính, tráng lệ, nằm ở thôn Tiên Thị, huyện Thọ Xương (xưa gọi là phường Báo Thiên), bên ngoài Kinh thành Thăng Long. Suốt hai triều Lý - Trần khoảng gần 400 năm, chùa Báo Thiên là Quốc tự nổi tiếng, là trung tâm Phật giáo của Kinh đô Ðại Việt. Ðầu thế kỷ 15, trong thời thuộc Minh, chùa Báo Thiên bị giặc Minh phá hủy nặng nề, nhiều bảo vật quý giá bị thất lạc, mất mát, hư hỏng. Trong số đó có tháp Báo Thiên được coi là 1 trong An Nam tứ đại khí (4 bảo vật của nước Nam). Ðược phục dựng dưới thời nhà Lê, nhưng cuối thế kỷ 18 chùa lại có trận hỏa hoạn lớn, nên các nhà sư di dời sang nơi khác. Ngôi chùa trở nên hoang phế. Năm 1873, sau sự kiện quân Pháp chiếm thành Hà Nội lần thứ nhất, khu đất chùa Báo Thiên được người Pháp giao cho Giám mục Puginier. Vị giám mục này đã cho dựng tạm vài ngôi nhà gỗ để ở và làm việc trên nền cũ chùa. Năm 1882, quân Pháp chiếm thành Hà Nội lần thứ hai. Tới năm 1883, theo yêu cầu của Thống sứ Bắc kỳ Raoul Bonnal, kinh lược Bắc kỳ là Tổng đốc Nguyễn Hữu Ðộ đã giao khu chùa cũ này cho Giám mục Puginier để kiến tạo công trình nhà thờ Chính tòa Hà Nội.

Nhà thờ lớn Hà Nội. Ảnh: internet

Nhà thờ được Giáo hội Công giáo cho xây dựng bằng gạch thay thế cho kiến trúc cũ bằng gỗ trên nền chùa cũ, khoảng từ năm 1884 - 1886, trong bối cảnh Hà Nội chuyển hình thái sang đô thị mới kiểu phương Tây. Nguồn vốn xây dựng nhà thờ được huy động từ 2 đợt mở xổ số và các nguồn vận động khác. Công trình khánh thành vào Giáng sinh năm 1887. Thời gian mới hoàn thành, nơi đây còn hoang vắng. Phải tới năm 1890, phố Nhà Thờ mới được xây dựng từ nhà thờ hướng thẳng ra Hồ Gươm và nhà thờ mới có vị trí đắc địa, quan trọng trong không gian đô thị.

Ðiều đặc biệt là công trình độc đáo này xây dựng theo kiểu kiến trúc Gothic mô phỏng Nhà thờ Ðức Bà Paris của phương Tây nhưng có sự giao thoa với phương Ðông, giữa văn hóa Thiên chúa giáo và Phật giáo. Phong cách kiến trúc đặc trưng của Nhà thờ Lớn Hà Nội là kiểu Gothic trung cổ châu Âu, được xem là đỉnh cao khoa học kỹ thuật xây dựng và rất thịnh hành trong thế kỷ 12 và thời Phục Hưng châu Âu.

Nhà thờ có chiều dài 64,5m, chiều rộng 20,5m và hai tháp chuông cao 31,5m với những trụ đá to nặng bốn góc. Trên đỉnh là cây thánh giá bằng đá.

Chiếc đồng hồ trên nóc Nhà thờ lớn. Ảnh: internet

Phía sảnh trong nhà thờ, có một cửa đi lớn, hai cửa nhỏ hai bên tháp. Các cửa đi và toàn bộ các cửa sổ đều cuốn nhọn theo nghệ thuật Gothique, kết hợp với các cửa cuốn nhọn là những bức tranh Thánh bằng kính màu rất đẹp và hài hòa tạo ra nguồn ánh sáng tự nhiên bên trong lòng nhà thờ. Khu cung thánh được trang trí theo nghệ thuật dân gian truyền thống, chạm trổ hoa văn bằng gỗ sơn son thiếp vàng rất tinh vi độc đáo.

Nhà thờ còn có một bộ chuông Tây, gồm bốn quả chuông nhỏ và một quả chuông boòng lớn, trị giá 20.000 franc Pháp thời đó. Ðặc biệt là chiếc đồng hồ lớn gắn giữa mặt tiền nhà thờ. Ðồng hồ có báo khắc, báo giờ, hệ thống chuông báo được liên kết với 5 quả chuông treo trên hai tháp.

Trung tâm Quảng trường phía trước Nhà thờ có đài Ðức Mẹ bằng kim loại, xung quanh Nhà thờ có đường kiệu, bồn hoa, phía sau có hang đá. Hiện nay, toàn bộ không gian và cảnh quan Nhà thờ bị chen lấn bởi sự phát triển của đô thị, mất đi sự tương xứng với quy mô đồ sộ của Nhà thờ.

Bên trong Nhà thờ lớn Hà Nội. Ảnh: internet

Vào ban ngày, khi bước qua cánh cổng to lớn, du khách sẽ được đắm mình trong không gian tự nhiên tràn ngập ánh sáng. Ánh sáng trong lòng Nhà thờ dường như huyền ảo hơn khi chiếu qua những bức tranh Thánh bằng kính màu trên mỗi ô cửa sổ. Ðặc biệt, du khách còn có cơ hội ngắm nhìn tượng Thánh Giuse bằng đất nung cao hơn 2m ở tòa gian chính.

Lang thang phố Nhà Chung trong những sớm mùa đông hoặc dạo phố đêm, du khách sẽ có cảm giác đang lạc vào khung trời châu Âu cổ điển, sang trọng, thật lạ lẫm nhưng cũng rất đỗi thân thuộc. Nhất là khi chuông đồng hồ ngân vang 12 giờ trong không gian tĩnh mịch rồi rơi tõm vào hư không, bạn sẽ cảm nhận được phần “hồn Âu” giữa phố Việt một cách rõ nét nhất.

Trải qua hơn 100 năm cùng những thăng trầm của thời gian và cả chiến tranh, Nhà thờ Lớn vẫn tồn tại và là một trung tâm hoạt động Công giáo của Thủ đô và các vùng phụ cận. Công trình được xem là kiến trúc nhà thờ tiêu biểu và là một trong những nhà thờ Công giáo đẹp nhất của Thủ đô và cả nước.

Thúy Hằng