Di tích Gò Cây Thị bị lãng quên?

Di tích khảo cổ quý hiếm đất Thoại Sơn

Ông Chau Thuôn, 90 tuổi ngụ thị trấn Óc Eo kể rằng: “Nghe ông bà tôi kể lại, trên gò đất này trồng rất nhiều cây thị cho trái quanh năm, trái thơm, to, vàng ươm, vị ngọt nhưng người dân không dám ăn vì sợ thần linh quở phạt. Từ đó khu này có tên là Gò Cây Thị” (?). Nhiều cư dân cố cựu khác lại cho rằng, sỡ dĩ có tên Gò Cây Thị là do người Pháp xưa đóng quân tại vùng đất này đặt tên (?).

Đây là khu di tích nằm trong quần thể được khai quật có liên quan đến nền văn hóa Óc Eo tại tỉnh An Giang lần đầu tiên vào năm 1944 do nhà khảo cổ học người Pháp tên Lonis Malaret thực hiện. Sau năm 1975, khu di tích còn được khai quật nhiều lần và tìm được nhiều sự kiện liên quan đến các khu mộ cổ thời kỳ văn hóa Óc Eo.

Khu chính trong Khu Di tích Gò Cây Thị đã bị xuống cấp trầm trọng

Về vị trí địa lý, Khu Di tích nằm trên cánh đồng cạnh chân núi Ba Thê, 1 trong 7 ngọn núi liên hoàn ở An Giang (từ đó người dân còn quen gọi là vùng núi Thất Sơn huyền bí), cách chân núi Ba Thê khoảng 1.500 mét về phía Tây. Nằm quay mặt về hướng Đông, Di tích Gò Cây Thị có kiến trúc dạng gần vuông được chia thành 2 phần hình chữ nhật. Phần chính diện phía Tây và phần tiền diện phía Đông, diện tích gần 489m2. Toàn bộ kiến trúc được xây dựng trên một nền đá khối rất lớn, mỗi viên đá có đường kính từ 40 - 50 cm đặt trên lớp đất sét nền, bên trên là những tảng đá nhỏ trộn lẫn gạch vỡ tạo thành nền tảng của nền bên dưới. Cấu trúc Gò Cây Thị gồm: 36 đường tường móng gạch tạo thành nhiều cấu trúc bên trong gồm: Tiền diện, chính diện, các ô ngăn lớn và nhỏ...

Tiền diện dài 16,8m rộng 7,4m, mặt tiền mang biểu tượng của bánh xe hay tia nắng mặt trời. Chính diện nằm ở phía Tây dài 22m rộng 16,4m, ở giữa chính diện có 4 ngăn hình chữ nhật, mỗi ô có cạnh dài khoảng 4m rộng 2,3m.

Qua khai quật, các nhà khảo cổ tìm thấy nhiều loại hình di tích và di vật, một số tượng Phật bằng đồng được tìm thấy quanh gò, một số di tích kiến trúc mộ hỏa táng được xây bằng gạch và đá. Cả 2 di tích đều được xây dựng trên một tầng văn hóa cư trú chứa nhiều gốm mịn Óc Eo và cọc nhà sàn. Ngày 13 tháng 2 năm 2004, Bộ trưởng Bộ Văn hóa ký Quyết định số 39/2002/QĐ-BVHTT công nhận Di tích Gò Cây Thị là Di tích quốc gia. Năm 2013, di tích này được công nhận Di tích đặc biệt cấp quốc gia.

Sự lãng quên đáng tiếc

Sau khi khai quật, rất nhiều hiện vật đã được qui tập về Bảo tàng Văn hóa Óc Eo, trước tọa lạc trên đỉnh núi Ba Thê, nay đã dời xuống trung tâm thị trấn Óc Eo (huyện Thoại Sơn). Riêng Khu Di tích Gò Cây Thị đang bị lãng quên theo dòng thời gian.

Bên trong Khu Di tích Gò Cây Thị

Là Di tích khảo cổ đặc biệt cấp quốc gia nhưng tại đây không có lực lượng bảo vệ lẫn người hướng dẫn, thuyết minh. Từ đó, vô số gia súc, gia cầm tự do vào ra, phóng uế bừa bãi. Hầu hết các trụ đỡ mái che đều bong tróc, lộ cả khung sắt ra ngoài; nhiều trụ rong rêu bám đầy, toàn bộ Khu Di tích bị chìm trong nước bẩn. Ngay cả phiên hiệu Khu Di tích cũng nằm lăn lóc dưới đất. Đó là chưa kể các cửa rào bảo vệ cũng không còn. Điều đáng nói là UBND thị trấn Óc Eo chỉ cách đó khoảng 1.500m.

Chúng ta đã quá lo ngại về sự mất cắp cổ vật, xuống cấp từ các di tích lịch sử - văn hóa, lịch sử khảo cổ, kiến trúc, nghệ thuật nhưng lời đáp cho bài toán bảo tồn và phát triển vẫn chưa có hồi kết, điển hình như trường hợp vừa nêu. Thiết nghĩ, cần lắm một cái nhìn trân trọng hơn, thấu đáo hơn về tầm quan trọng của di sản văn hóa này, từ đó có các biện pháp bảo vệ, nâng cấp, duy tu, bảo dưỡng cùng với việc quảng bá giá trị Khu Di tích đến người dân trong và ngoài tỉnh An Giang.

TRƯƠNG THANH LIÊM