Trưng bày chuyên đề “Bút sắc, lòng son” tại Di tích Nhà tù Hỏa Lò

Trưng bày có sự tham gia thân nhân của các chiến sĩ cách mạng từng bị bắt tại nhà tù Hoả Lò. 

Chuyên đề gồm ba phần: “Trong chốn lao tù”, “Bút sắc, lòng son” và “Gắn kết yêu thương”. Mỗi phần là một lát cắt chân thực, cảm động về cuộc đời và tinh thần kiên trung của những người chiến sĩ cách mạng trong lao tù thực dân, nơi tưởng như chỉ có gông cùm, xiềng xích nhưng lại rực cháy niềm tin, lý tưởng cách mạng và khát vọng tự do.

Phần trưng bày “Trong chốn lao tù” giới thiệu hệ thống nhà tù thực dân, đế quốc từng sử dụng để giam cầm những người yêu nước Việt Nam, như: Nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội), Nhà tù Côn Đảo, Khám Lớn (Sài Gòn), Trại giam Chín Hầm (Huế), Nhà đày Buôn Ma Thuột… Dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt, người chiến sĩ cộng sản vẫn giữ vững niềm tin với Đảng, với cách mạng.

Hiện vật tại Trưng bày 

Nội dung “Bút sắc, lòng son” tập trung khắc họa chân dung 10 chiến sĩ yêu nước, cách mạng – những người đã dùng chính ngòi bút của mình để phản ánh hiện thực tù ngục, kêu gọi đồng bào đứng lên đấu tranh. Họ là Nguyễn An Ninh, Nguyễn Đức Cảnh, Hoàng Văn Thụ, Nguyễn Thị Minh Khai, Nguyễn Thị Quang Thái, Trần Mai Ninh, Đinh Nho Diệm, Thôi Hữu, Phạm Hướng và Nguyễn Minh Vân. Những sáng tác thơ, bài viết, lá thư cảm động… được viết bằng những vật dụng thô sơ, trong điều kiện hết sức thiếu thốn chính là những "vũ khí sắc bén" trên mặt trận không tiếng súng, thể hiện tinh thần lạc quan, bất khuất và lòng yêu nước sắt son.

Câu chuyện của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh (1908 - 1932) với những sáng tác trong xà lim Hỏa Lò. Trước khi hy sinh, ông viết bài thơ “Tạ từ” tặng mẹ: Hồn còn mang nặng lời thề/ Nát thân chưa dễ đền nghì trời mây!/ Tạ từ vĩnh quyết từ đây/ Cúi xin từ mẫu chóng khuây nỗi buồn!

Câu chuyện cảm động về đồng chí Hoàng Văn Thụ (1909 - 1944) với bài thơ “Nhắn bạn” gửi lại trước khi bị thực dân Pháp hành quyết tại Hỏa Lò: Thân dẫu lao tù lâm cảnh hiểm/ Chí còn theo đuổi mộng tung hoành/ Bạn hỡi gần xa hăng chiến đấu/ Trước sau xin giữ tấm lòng thành.

Khách tham quan Trưng bày đặc biệt xúc động với câu chuyện của hai chị em Nguyễn Thị Minh Khai (1910 - 1941) và Nguyễn Thị Quang Thái (vợ đầu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp). Năm 1940, Nguyễn Thị Minh Khai bị thực dân Pháp bắt, kết án tử hình, giam tại Bót Catinat, Trại giam Phú Mỹ, Khám Lớn Sài Gòn. Trong thời gian bị giam, bà đã dùng máu mình viết thơ, thể hiện tinh thần bất khuất: Dù đánh, dù treo, càng cương quyết/ Dù kềm, dù kẹp, chẳng sai lời.

Còn Nguyễn Thị Quang Thái (1915 - 1944), người vợ đầu tiên của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, khi tham gia phong trào nữ sinh Trường Đồng Khánh, đã bị bắt, kết án 3 năm tù giam tại Nhà lao Thừa Phủ (Huế). Năm 1942, bị bắt lần thứ hai, bà bị kết án 16 năm tù, giam tại Hỏa Lò. Trong tù, bà vẫn viết thư về cho con gái Võ Hồng Anh, gửi gắm tình yêu thương và lòng son sắt với cách mạng.

Phần cuối “Gắn kết yêu thương” tái hiện tình cảm hậu phương - tiền tuyến, từ những lá thư, vần thơ gửi từ trong ngục tối đến nơi biên cương, hải đảo hôm nay. Tình cảm gia đình, đồng đội, sự sẻ chia, động viên từ hậu phương chính là nguồn sức mạnh lớn lao để người chiến sĩ vượt qua gian khổ, tiếp tục vững bước trên con đường cách mạng.

Hoạt cảnh tái hiện câu chuyện về đồng chí Phạm Hướng

Một điểm nhấn đặc biệt trong khuôn khổ trưng bày là hoạt cảnh tái hiện câu chuyện về đồng chí Phạm Hướng – cán bộ Đoàn chuyên trách của phong trào học sinh, sinh viên kháng chiến Hà Nội, bị địch bắt giam tại Nhà tù Hỏa Lò năm 1949 - 1950.

Câu chuyện xúc động từ khoảnh khắc gặp lại đồng đội trong trại giam, giây phút thăm nuôi ngắn ngủi với người thân, đến ngày bị đày ra Côn Đảo đã để lại nhiều dư âm mạnh mẽ đối với người xem. Hiện vật như chiếc khăn mùi xoa của đồng chí Phạm Hướng gửi về cho gia đình cũng được trưng bày tại triển lãm.

Trưng bày “Bút sắc, lòng son” mở cửa đến hết ngày 31/8/2025 tại Di tích lịch sử Nhà tù Hỏa Lò, số 1 phố Hỏa Lò, phường Cửa Nam, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Hoàng Vân