Trang nghiêm mà không thần bí, chắc chắn mà giản dị và ấm cúng

Nhà sàn Bác Hồ trong Khu Phủ Chủ tịch chứa đựng nét kiến trúc dân gian của nhà sàn truyền thống. Ngôi nhà không mang kiến trúc lộng lẫy hay nghệ thuật điêu khắc, trang trí tinh xảo mà đó là một ngôi nhà mộc mạc, hài hoà với thiên nhiên thể hiện tính tiện ích và thẩm mỹ. Ngôi nhà sàn trang nghiêm mà không thần bí. Chắc chắn mà giản dị, thoáng mát mà ấm cúng. Đây là nét đẹp chủ đạo của ngôi nhà. Ngôi nhà sàn của Bác được làm bằng gỗ nhóm 4, với kiểu kiến trúc nhà sàn dân tộc và cũng giống như những nhà sàn Bác đã ở tại căn cứ địa Việt Bắc trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp. Ngôi nhà được dựng trên một khu đất trống trong Khu Phủ Chủ tịch, xung quanh có nhiều cây cối. Nhà quay mặt về hồ nước hướng Đông Nam, phía trước có một vườn nhỏ để trồng các loại hoa và hàng rào râm bụt. Ngôi nhà cũng giống như nhà sàn của Bác ở Việt Bắc song rộng hơn. Nhà được lợp ngói bẻ góc, rường cột xuyên xà đều bằng gỗ dổi. Mái nhà làm theo kiểu mái chảy, lớp ngói móc trông như mái đình cổ. Liên kết mộng ở cột kèo rầm sàn một cách chắc chắn theo kiến trúc truyền thống Việt Nam. Các chi tiết lan can, tay vịn, mũi bậc cầu thang, gờ phào, cửa đều đơn giản song lại rất tỷ mỉ, chắc chắn và tiện dụng. Cửa sổ kính chớp kết hợp cánh kính tạo nên sự sáng sủa và thông thoáng, có lưới sắt ngăn ruồi muỗi vào nhà. Tất cả ngôi nhà đều để gỗ mộc, chỉ đánh vecni nhẹ, không sơn. Chiều dài ngôi nhà 10,5m; chiều rộng 6,2m gồm hai tầng: Tầng một được để thông thoáng, xung quanh có rèm che, nền được lát xi măng, có 5 hàng cột vuông cạnh cân đối, mỗi hàng có 4 cột đỡ tầng trên. Xung quanh lát bệ xi măng cao 42cm, rộng 34cm, trên đặt ván gỗ tạo thành dãy ghế ngồi cho các cháu thiếu nhi. Tầng dưới là nơi Bác thường làm việc về mùa hè, cũng là nơi Bác họp với Bộ Chính trị và tiếp khách. Từ tầng một, lần theo 13 bậc cầu thang gỗ ở đầu hồi đi lên tầng hai. Tầng hai có hai gian chính, một gian là phòng ngủ có diện tích là: 11,84m2 (3,6m x 3,29m) còn một gian là phòng làm việc có diện tích là: 11,34m2 (3,6mx3,15m). Nhà được lợp mái ngói và có thêm hai đầu hồi để che mưa và nắng. Bao quanh tầng trên có hành lang rộng 1,2m, được chắn bằng lan can gỗ cao 0,75m, tạo thành không gian an toàn để Bác thư giãn, nghỉ ngơi và ngồi đọc sách báo. Vách ngăn giữa hai gian được kết hợp làm giá sách.

Nhà sàn đang trong quá trình thi công

Các kích thước và diện tích nhà đều ở mức sử dụng hợp lý nhất, tiết kiệm tối đa, không có diện tích thừa. Hình khối kiến trúc có tỷ lệ hài hòa giữa mảng đặc, mảng rỗng; chiều dài, chiều rộng; cao, thấp. Bố cục và tổ chức không gian ngôi nhà sàn Bác Hồ không hẳn giống như nhà đồng bào các dân tộc thiểu số ở Việt Bắc, song vẫn toát lên cái thần thái của ngôi nhà sàn, do vậy mà tạo nên sự gần gũi, thân thương. Ngôi nhà kiến trúc đơn giản mà hiệu quả, khiêm tốn, sinh động thể hiện được cuộc sống thanh bạch và tao nhã của Bác nên giá trị tư tưởng và nghệ thuật của ngôi nhà sàn rất cao.

Ngôi nhà đặc trưng cho kiến trúc vùng nhiệt đới nóng ẩm nước ta, được dựng lên trong một không gian đắc địa, có dương khí tốt, hội tụ đầy đủ các yếu tố phong thủy: Có gió và nước phía trước, có núi Nùng tạo thế dựa phía sau; gắn kết với sân vườn, cây cối, lối đi, hồ nước rộng hơn 3.000m2 trước nhà sàn uốn lượn mềm mại xung quanh. Mặt chính nhìn ra hướng Đông - Nam, đón được gió mát mùa hè, tránh gió lạnh mùa đông. Trước nhà được trồng rất nhiều loại hoa: nhài, ngâu, dạ lan, hồng, mẫu đơn… Sau nhà đan xen nhiều cây cổ thụ bóng mát che nắng hướng Tây. Hình thức và nội dung ngôi nhà sàn đều thống nhất một giải pháp kiến trúc hài hoà với thiên nhiên và các công trình kiến trúc xung quanh: Độc đáo mà không tách biệt; nhỏ mà không bị lấn át; hình khối đủ lớn để làm chủ thể, điểm nhấn của không gian thiên nhiên rộng mở.

Yếu tố cây xanh được coi trọng hàng đầu, được khai thác một cách khoa học, không những cải thiện  môi trường sống mà còn mang đậm sắc thái văn hóa, đáp ứng yêu cầu thẩm mỹ và tinh thần. Vườn trước nhà là những khóm cây bụi thưa thoáng, dễ thưởng thức sắc hương. Bác ưa thích các loại hoa màu trắng tinh khiết có hương thơm gắn bó với kiến trúc làng quê như hoa nhài, hoa huệ, hoa ngâu, hồng bạch… Cây râm bụt quê Bác mộc mạc trồng xung quanh thành hàng rào, màu đỏ của hoa góp phần làm rực rỡ và ấm cúng cả không gian xanh mát xung quanh ngôi nhà. Thủ tướng Phạm Văn Đồng, người có nhiều năm được sống gần Bác đã nhận xét: “Nhà sàn đơn sơ của Bác chỉ vẻn vẹn có vài ba phòng, trong lúc tâm hồn của Bác lộng gió thời đại thì cái nhà nho nhỏ đó luôn luôn lộng gió và ánh sáng, phảng phất hương thơm của hoa vườn, một đời sống như vậy thanh bạch và tao nhã biết bao”.

Ngôi nhà sàn - nơi ở và làm việc của Bác Hồ gắn liền với những sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước, cùng với những đóng góp lớn lao của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với cách mạng Việt Nam. Ngôi nhà sàn đơn sơ, giản dị hài hòa với thiên nhiên thể hiện được cuộc sống thanh bạch và tao nhã của Người. Ngay sau ngày Bác mất, ngôi nhà sàn cùng toàn bộ tài liệu, hiện vật đều được giữ gìn và bảo quản nguyên trạng như lúc sinh thời Người sống và làm việc. Trải qua gần năm mươi năm, từ sau ngày Bác Hồ ra đi đến nay, Di tích Nhà sàn Bác Hồ tại Phủ Chủ tịch đã trở thành một di sản văn hóa vô giá của dân tộc, mỗi năm đón hàng triệu lượt khách trong nước và quốc tế đến tham quan, chiêm ngưỡng và học tập.

Nguyễn Văn Dương