Thánh đường Sagrada Familia: Công trình xuyên thế kỷ

Sagrada Familia có tên đầy đủ là Vương cung thánh đường Nhà thờ ngoại hiệu Thánh gia. Không hề phóng đại khi nói Thánh đường Sagrada Familia do Kiến trúc sư Antoni Gaudí thiết kế, sở hữu lối kiến trúc ấn tượng “lạ lùng” nhất thế giới. Sagrada Familia là sự kết hợp giữa phong cách Gothic truyền thống và tân Gothic với những ngọn tháp cao vút, tạo dựng khung cảnh “Gia đình linh thiêng” của Chúa: Chúa Jesus, Đức mẹ Maria và Thánh Giuse.

Gaudí thiết kế sơ đồ tổng thể dự án vào khoảng 1890. Năm 1892 bắt đầu thi công mặt tiền Chúa Giáng sinh, mặt tiền duy nhất được thi công dưới sự giám sát trực tiếp của Gaudí. Khi mất, ông đã hoàn tất sơ đồ chi tiết mặt tiền Khổ nạn và gian giữa nhà thờ cũng như kế hoạch thiết kế mô tả bằng tranh tượng cho toàn bộ khu phức hợp của nhà thờ. Nguồn tham khảo chính đối với dự án là các mô hình theo tỉ lệ 1:10 và 1:25, bị phá hủy vào năm 1936 khi Sagrada Familia bị cướp phá trong cuộc nội chiến Tây Ban Nha, nhưng sau này được trùng tu. Từ năm 1936-1952, công tác xây dựng bị đình hoãn, sau đó được xây dựng lại với tôn chỉ phải cho giống với thiết kế của Gaudí càng nhiều càng tốt, đồng thời có thể chấp nhận việc sử dụng công nghệ và vật liệu mới như bê tông chẳng hạn.

Ban đầu, công trình khởi công dưới sự chỉ đạo của Kiến trúc sư Francisco Villary Lozano và thiết kế tân Gothic ban đầu lấy cảm hứng trực tiếp từ Đại Thánh đường Loreto ở Ý. Nhưng, dự án được xem lại toàn bộ vào cuối năm 1883, Villar được thay thế bằng Kiến trúc sư Antoni Gaudí. Khi đảm nhận thi công công trình vĩ đại này, Gaudí đang bắt đầu phát triển sự nghiệp, ông toàn tâm toàn ý ở công trường và thậm chí còn dựng tại chỗ một nhà xưởng nhỏ để không ngừng cải tiến thiết kế. Gaudí đã dành 42 năm cuộc đời của mình để thực hiện kiệt tác này, nhưng đến năm 1926 công trình dang dở vì ông mất đột ngột do tại nạn tàu điện. Khi qua đời, ông để lại vô số thiết kế và hình vẽ đã và đang được dùng để tiếp tục xây dựng công trình. Sau khi Gaudi mất, việc xây dựng vẫn tiếp diễn, nhưng đến năm 1936 thì bị gián đoạn vì nội chiến xảy ra ở Tây Ban Nha, cho đến năm 1952 mới lại tiếp tục.

Mặt tiền phía Đông, hướng về phía mặt trời mọc, tượng trưng cho sự Giáng sinh của Chúa, trong khi mặt tiền phía Tây hướng về phía mặt trời lặn, tượng trưng cho sự Khổ nạn của Chúa Jesus. Năm 1976, mặt tiền Khổ nạn cùng 4 tháp được hoàn tất. Điêu khắc gia Joshep M.Subirachs tiếp tục việc trang trí các tác phẩm điêu khắc trên mặt tiền này. 

Mặt tiền chính quay về hướng Nam tượng trưng cho Thiên đàng. Nội thất nhà thờ dự định mô phỏng như một khu rừng, cột giống như cây chìa ra ở một độ cao nhất định đỡ lấy mái cong dạng vòm, được hình thành bằng một hệ thống hình học phong phú với nhiều hình dạng.

Sau ba phần tư thế kỷ, các cộng sự của Gaudí vẫn đang tiếp tục thi công mặt phía Tây. Còn rất nhiều công việc phải làm như: phần thân ngang, lợp mái, và chỏm cầu trung tâm dự kiến cao 150m. Năm 1985, mặt phía Tây đã hoàn thành. Bên trong các tháp cao vời vợi, những lỗ cửa chiếu sáng đặt lệch tạo thành hình xoắn ốc khi nhìn từ dưới lên trông thật ngoạn mục, để lên được đỉnh tháp phải đi bằng thang máy. Từ ô cửa trên đỉnh tháp, toàn cảnh thành phố Barcelona mở ra trước mắt khung cảnh rực rỡ với đường bờ biển Địa Trung Hải xanh ngắt huyền ảo. Những viên gốm mosaic trên đỉnh các ngọn tháp được nhìn ở cự ly gần càng thấy rõ vẻ đẹp tinh xảo, lấp lánh dưới ánh mặt trời.

Năm 2002, công trình đang thi công đến phần gian giữa nhà thờ, lợp mái được một phần. Năm 2006, bên trong nhà thờ, các giàn giáo vẫn còn ngổn ngang chiếm hết không gian chính giữa. Khi đó vòm trần đang được xây dựng dở dang nhưng có thể hình dung phần nào sức sáng tạo mạnh mẽ của kiến trúc sư tài ba Antoni Gaudí.

Đi một vòng quanh Sagrada Familia để chiêm ngưỡng trước khi vào thăm bên trong, mặt đứng chính mang tên Giáng Sinh có quy mô đồ sộ như một công trình tạo hình riêng biệt. Phần dưới các tháp là cảnh tượng mô tả sự tích Giáng sinh và những sự kiện chính trong cuộc đời của Đức Chúa Jesus trong các quần thể tượng tròn và phù điêu cây cỏ hoa lá mềm mại và bay bổng. Đỉnh cao nhất của Sagrada Familia là mái cupôn hay mái bát úp khổng lồ, dự định đạt đến chiều cao 170m khi hoàn tất. Quanh mái bát úp có 4 vòng xoắn khác, cho dù không xây dựng, cao đến 130m tượng trưng cho 4 vị thánh, trong khi một vòng xoắn thứ 5, ở độ cao 140m bên trên gian nhà con hình bán nguyệt cuối nhà thờ tượng trưng cho Đức mẹ Maria đồng trinh. Chủ đề theo chiều thẳng đứng được hoàn tất bằng 4 tháp trên đỉnh của 3 mặt tiền. 12 tháp này tượng trưng cho 12 vị thánh tông đồ, mỗi tháp cao khoảng 100m.

Có thể đánh giá Sagrada Familia là đỉnh cao kiến trúc của Gaudí, một công trình tập hợp tất cả kinh nghiệm và sáng kiến trong cả sự nghiệp lẫy lừng của ông. Phong cách kiến trúc của Gaudí thể hiện ở Sagrada Familia là ý thức tôn vinh tín ngưỡng sâu sắc. Mặc dù tính chính thống trong phong cách thiết kế của ông còn gây ra nhiều tranh cãi, nhưng năm 2000 Giáo hội Cơ đốc giáo đã bắt đầu thủ tục để phong Á Thánh cho ông. Sagrada Familia được thiết kế như lời bày tỏ chiến thắng của Giáo hội trước xung đột và biến động của thế giới hiện đại và vì lý do này, Gaudí muốn đặt Sagrada Familia ở một vị trí áp đảo trên nền trời Barcelona. Chính động cơ tôn giáo này, cùng với khái niệm kiến trúc ganh đua cùng thiên nhiên, dùng làm cơ sở để hiểu chủ nghĩa tượng trưng phong phú của công trình.

Trong suốt quá trình xây dựng, có nhiều ý kiến phản đối việc tiếp tục xây dựng Thánh đường Sagrada Familia. Người ta đặt nghi vấn về giá trị của dự án trong đó có cả lý do tôn giáo - nhà thờ đồ sộ có ý nghĩa gì trong thế giới hiện đại và cả lý do thẩm mỹ - có hợp lý hay không khi tiếp tục xây dựng Sagrada Familia theo phong cách cá nhân cực đoan của riêng Gaudí, hay có nên kết hợp các phương tiện nghệ thuật mới?

Tuy được khởi công xây dựng cách đây 137 năm, nhưng đến năm 2018 công trình này mới được thành phố Barcelona chính thức cấp phép xây dựng.  Cách đây 4 năm nổ ra tranh cãi khi giới chức thành phố nói rằng không tìm được hồ sơ về việc đã cấp giấy phép xây dựng cho công trình cho dù năm 1984, Sagrada Familia đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới. Có thể giấy phép cấp lần đầu tiên đã không được gia hạn khi chính quyền cấp phép khi đó được sáp nhập với thành phố Barcelona. Thành phố và tổ chức chịu trách nhiệm về công trình cho biết giấy phép xây dựng đã được cấp ngày 7-6-2018, sau 3 năm đàm phán. Dự kiến công trình sẽ được hoàn thành vào năm 2026 nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày mất của bậc thầy kiến trúc Antoni Gaudí. Đây cũng chính là món quà mà hậu thế hy vọng có thể đáp lại những cống hiến và tầm nhìn của vị kiến trúc sư vĩ đại của cả thế giới.