GS.TSKH Vũ Minh Giang, Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam; TS Nguyễn Văn Đoàn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam; ông Vũ Đình Tiến, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng chủ trì hội thảo.

Toàn cảnh Hội thảo

Phát biểu khai mạc hội thảo, đại diện lãnh đạo Sở VHTTDL Hải Phòng cho biết, ở Hải Phòng hiện nay có doanh nhân Trần Đình Thăng đang sở hữu bộ sưu tập cổ vật đồ sộ về số lượng, phong phú về loại hình, đặc biệt có đến 18 cổ vật đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận Bảo vật quốc gia. Hội thảo được tổ chức nhằm tiếp tục nhận diện sâu sắc, khoa học và đầy đủ hơn về giá trị của bộ sưu tập cổ vật tư nhân An Biên. Từ đó cung cấp những luận cứ khoa học để tham mưu cho thành phố đề ra chủ trương, nhiệm vụ và giải pháp phát huy giá trị di sản văn hoá trong thời gian tới.

Ông Vũ Đình Tiến - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng phát biểu khai mạc Hội thảo

Tại hội thảo, các tham luận tập trung vào hai nhóm nội dung chính. Nhóm thứ nhất phân tích tổng thể giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ và giá trị kinh tế của Bộ sưu tập An Biên; đánh giá hiện trạng bảo quản, giới thiệu các hiện vật tiêu biểu và đề xuất hướng phát huy trong đời sống đương đại. Nhóm thứ hai đề cập đến các vấn đề pháp lý và phương pháp nghiên cứu cổ vật tư nhân; khả năng khai thác bộ sưu tập cho phát triển công nghiệp văn hoá; đề xuất mô hình hợp tác công – tư trong bảo tồn, sưu tập cổ tư nhân dưới hình thức một bảo tàng ngoài công lập…

Ông Trần Đình Thăng - Chủ nhân của Bộ sưu tập An Biên

Bộ sưu tập cổ vật An Biên - Những giá trị đặc biệt

PGS.TS Tống Trung Tín - Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam khẳng định: An Biên là sưu tập với số lượng nhiều, loại hình phong phú. Những bảo vật trong sưu tập An Biên biểu hiện cho tinh hoa văn hóa Việt Nam. Thăm sưu tập cổ vật An Biên, dáng của nhóm hiện vật sứ trắng thời Lý ngay lập tức hút hồn người xem từ cái nhìn đầu tiên. Việt Nam có truyền thống sản xuất gốm từ hàng nghìn năm trước Công nguyên. Khi đất nước bước vào kỷ nguyên độc lập, phục hưng và phát triển, các nghệ nhân thời Lý đã đi đầu trong việc phát triên, sáng tạo đồ sứ, mở đầu cho truyền thống chế tạo đồ sứ Việt Nam. Trong giao thoa với các truyền thống sản xuất đồ sứ khu vực, từ thời Lý (thế kỷ 11-12), sứ Việt Nam đã đạt trình độ ngang tầm những đồ sứ tiên tiến nhất trên thế giới lúc đó như Trung Quốc. Các thời kỳ tiếp theo cũng đều tương tự như thế. Điều quan trọng hơn, nghệ nhân sứ Việt Nam luôn luôn sáng tạo ra những đồ sứ mang đặc điểm văn hóa Việt Nam, gần gũi với thiên nhiên và con người Việt Nam, phản ánh lịch sử Việt Nam và văn hóa Việt Nam. Những đồ sứ Bảo vật Quốc gia trong sưu tập An Biên đã góp phần cho thấy rõ điều đó.

PGS.TS Tống Trung Tín - Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam phát biểu tại Hội thảo

Theo TS Phạm Quốc Quân - nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, bộ sưu tập An Biên thật sự lớn, phản ánh một diễn trình lịch sử cổ trung đại Việt Nam bắt đầu từ Đông Sơn cho đến thời Nguyễn. Đồng thời phản ánh lịch sử địa phương từ thời còn là Hải Phòng và đến bây giờ sáp nhập với Hải Dương nó vẫn phản ánh được điều đó. Về mặt gốm sứ, sưu tập An Biên thể hiện ba bước nhảy rất quan trọng. Bước nhảy thứ nhất là một cuộc cách mạng về gốm sứ, tức là chuyển từ Đông Sơn sang thời kỳ đầu công nguyên. Bộ sưu tập rất hoàn hảo và tương đối đầy đủ tất cả các loại hình, kể cả gốm men và gốm không men. Bước nhảy thứ hai là một cuộc cách mạng từ Bắc thuộc chuyển sang thời Lý Trần, tạo nên những dòng gốm cơ bản của Việt Nam mà lúc đó có thể nói rằng trở thành một cán cân đối sánh đối với gốm sứ Trung Quốc. Bước nhảy thứ ba là cuộc cách tân văn hóa, tức là thế kỷ thứ 15 bắt đầu là một bước chuyển, những dòng gốm đặc biệt là hoa lam, lam tím, men trắng trở thành một sự chuyển mình để cạnh tranh với Trung Quốc. Hải Dương và Hải Phòng sáp nhập, với một trung tâm gốm sứ Chu Đậu, rất nên có một bảo tàng gốm sứ ở Hải Dương để trưng bày sẽ tạo nên được những thiết chế văn hoá khác biệt, trở thành một trung tâm của phía Đông và đồng bằng Bắc Bộ.

TS Phạm Quốc Quân - nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia phát biểu tại Hội thảo

“Bộ sưu tập An Biên không chỉ là lớn về số lượng mà còn là ý nghĩa. Bộ sưu tập có tính chỉnh thể. Hy vọng bộ sưu tập này phải giữ được nguyên, giữ được sự cốt lõi của nó...” - TS Phạm Quốc Quân nhấn mạnh.

TS Nguyễn Đình Chiến – nguyên Phó Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam phát biểu tại Hội thảo

TS Nguyễn Đình Chiến – nguyên Phó Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam, cho rằng, cổ vật An Biên có quy mô thể hiện tầm nhìn kinh tế với sự chọn lọc công phu. Các cổ vật trải dài theo lịch sử Việt Nam và Trung Quôc, không chi phản ánh những tinh hoa của ngành gốm sứ Việt Nam qua các thời Lý - Trần - Lê Sơ - Mạc và Lê Trung hưng mà còn những cổ vật gốm sứ Trung Quốc với nhiều loại hình thuộc các dòng gốm có niên đại từ thời kỳ Chiến Quốc - Đông Hán cho đến thời Tống - Nguyên - Minh và Thanh. Mỗi cổ vật không chỉ mang giá trị lịch sử văn hóa mà còn hàm chứa giá trị kinh tế rất lớn. Điều đáng suy nghĩ để lý giải về giá trị kinh tế của cổ vật gốm sứ, không phải chỉ là dáng đẹp, là men hoàn hảo, là tình trạng nguyên lành, là độ hiếm quý mà còn là giá trị phi vật thể của mỗi cổ vật. Sưu tập cổ vật của nhà sưu tầm Trần Đình Thăng đã được tổ chức thẩm định theo quy mô cấp quốc gia, đã trở thành thương hiệu. Trong sưu tập đó lại có 18 Bảo vật Quốc gia cho nên Sưu tập cổ vật An Biên cũng chính là một giá trị phi vật thể rất đặc biệt.

PGS.TS Bùi Văn Liêm – Tổng Thư ký, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Cổ vật Việt Nam đưa ra một số bình đồng Thanh Hoá, bình đồng Hán… để khẳng định rằng: Sưu tập An Biên là những cổ vật thể hiện sự giao thoa tiếp biến văn hóa, sự bảo lưu truyền thống qua dáng hình, qua hoa văn trang trí. Với số lượng chiếm đa số đồ đồng, gốm Việt Nam, nơi lắng sâu tâm thức của người Việt, nơi hội tụ những giá trị văn hóa dân tộc, nơi gửi gắm những tình cảm quê hương đất nước, được toát lộ từ sâu thẳm bên trong những cổ vật An Biên với những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể.

Mô hình hợp tác Công - Tư là một giải pháp hiệu quả

PGS.TS Đỗ Văn Trụ - Chủ tịch Hội Di sản Văn hoá Việt Nam, chia sẻ, 5 năm qua, sưu tập An Biên đã tạo nên một sự đột phá trong làng cổ vật. Trước An Biên, chưa có sưu tập nào có sự phối hợp nhịp nhàng giữa nhà nước, các nhà khoa học với chủ sưu tập. Sưu tập cổ vật An Biên phong phú về chất liệu, đa dạng về loại hình, có nguồn gốc xuất xứ chủ yếu là Việt Nam và một số thuộc về Trung Hoa. Đó là bộ sưu tập có niên đại trải dài suốt từ thời văn hóa Đông Sơn, qua nghìn năm thuộc Bắc và chống Bắc thuộc, đến thời kỳ độc lập tự chủ, cho tới tận thời Nguyễn. Hơn hai thiên niên kỷ, có thể coi đó là thời kỳ dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, với rất nhiều những thành tựu, sự kiện và những bước trầm luân của đất nước, mà từ bộ sưu tập cổ vật An Biên, có thể thấy được phần nào những trang sử sống, thông qua những cổ vật, mà những ghi chép của lịch sử thành văn không thể đề cập hết. Đó còn là những câu chuyện về khả năng sáng tạo của nghề luyện kim, đúc đồng nổi tiếng, nay được lưu truyền tới các làng nghề, trở thành một thương hiệu của sản phẩm đúc đồng nổi tiếng Việt Nam, có sức cuốn hút đối với thị trường trong và ngoài nước. Đó cũng là những câu chuyện về nghề thủ công làm gốm, được thế giới ngợi ca như một truyền thống riêng biệt.

PGS.TS Đỗ Văn Trụ - Chủ tịch Hội Di sản Văn hoá Việt Nam phát biểu tại Hội thảo

Trên cơ sở đó, PGS.TS Đỗ Văn Trụ cho rằng, sưu tập cổ vật An Biên cần được giữ nguyên trong chỉnh thể, cần được phát huy như mong muốn. Để làm được điều đó, cần sự vào cuộc của địa phương để làm cho sưu tập có vị thế cao hơn, mạnh mẽ hơn trong tầm nhìn tổng thể đối với kho tàng di sản địa phương đang được huy động như một nguồn lực để phát triển toàn diện. 

Ông Nguyễn Bá Thanh Long – Phó Chủ tịch Hội DSVH Hải Phòng phát biểu tại Hội thảo

Ông Nguyễn Bá Thanh Long – Phó Chủ tịch Hội DSVH Hải Phòng nhấn mạnh, sưu tập An Biên được giới chuyên môn đánh giá cao bởi mỗi hiện vật là một kiệt tác vượt thời gian. Hiện vật có hình thức độc đáo, nguyên gốc được thẩm định, đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước làm cơ sở pháp lý, tính minh bạch, khoa học, giá trị lịch sử văn hoá và nguồn gốc niên đại. Nếu được khai thác, phát huy sẽ tạo nên bước chuyển biến về kinh tế xã hội; phù hợp chính sách định hướng xây dựng chiến lược bảo tồn tích cực của nhà nước, đưa di sản vào phục vụ đời sống…

GS.TS Trương Quốc Bình – Viện Văn hoá Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch; nguyên Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hoá (Bộ VHTTDL) phát biểu tại Hội thảo

GS.TS Trương Quốc Bình – Viện Văn hoá Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch; nguyên Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hoá (Bộ VHTTDL) đưa ra một số đề xuất định hướng và giải pháp đẩy mạnh việc khai thác những giá trị của kho tàng di sản văn hoá, đặc biệt là sưu tập An Biên để phát triển công nghiệp văn hoá Hải Phòng. 

PGS.TS Đặng Văn Bài – Phó Chủ tịch Hội đồng DSVH quốc gia, nguyên Cục trưởng Cục Di sản văn hoá khẳng định, việc lượng hóa giá trị kinh tế của bộ sưu tập cổ vật An Biên ở Hải Phòng là rất khó và trong bất cứ trường hợp cụ thể nào cũng chỉ mang tính ước lệ bởi vì giá trị cổ vật, đặc biệt là bảo vật quốc gia luôn vượt xa giá trị thị trường thông thường. Với 18 cổ vật, nhóm cổ vật được vinh danh là bảo vật quốc gia, giá trị của chúng được thừa nhận là tinh hoa, là niềm kiêu hãnh và tự hào chung của đất nước, không thể đo đếm bằng tiền.

“Bộ sưu tập An Biên là ví dụ điển hình về hình thức hợp tác Công - Tư trong bảo tồn di sản văn hóa vật thể. Mô hình hợp tác Công - Tư trong bảo tồn, sưu tập cổ vật tư nhân dưới hình thức một bảo tàng ngoài công lập như trường hợp của sưu tập cổ vật An Biên là một giải pháp rất hiệu quả, có khả năng mang lại lợi ích cho cả nhà nước, chủ sở hữu và cộng đồng. Thứ nhất, có đầy đủ khung pháp lý cho phép triển khai mô hình hợp tác Công - Tư trong lĩnh vực bảo tảng: Luật Di sản văn hóa cho phép thành lập và hoạt động bảo tàng ngoài công lập; quy định về quản lý, bảo vệ bảo vật quốc gia…  Thứ hai, thực tế ở Hải Phòng cho thấy rõ lợi ích của mô hình hợp tác Công - Tư là: nhà nước huy động nguồn lực xã hội của tư nhân, tiết kiệm được ngân sách; tư nhân có cơ hội nâng tầm, quảng bá, lan tỏa giá trị sưu tập, làm cho nó có uy tín và danh tiếng trong giới chơi cổ vật cả nước; cộng đồng được thực hiện quyền văn hóa là tiếp cận rộng rãi và dễ dàng với các báu vật quốc gia trong sưu tập An Biên. Hoạt động của bảo tàng ngoài công lập dựa trên cơ sở một bộ sưu tập cổ vật tư nhân nếu vận hành có hiệu quả sẽ trở thành 1 mô hình mẫu cho các địa phương khác tham khảo” – PGS.TS Đặng Văn Bài cho biết.

GS.TSKH Vũ Minh Giang kết luận Hội thảo

Kết luận Hội thảo, GS.TSKH Vũ Minh Giang, cho biết: Các đại biểu tham luận đều khẳng định giá trị to lớn của Bộ sưu tập An Biên, đồng thời đề nghị Sở VHTTDL Hải Phòng có các giải pháp tham mưu Thành phố về việc phát huy giá trị Bộ sưu tập.

Bài và ảnh: Hoàng Quỳnh Hương