Trưng bày “Báu vật khảo cổ học Việt Nam” tại Đức

Trưng bày đã và sẽ ra mắt công chúng Đức qua trưng bày chuyên đề của ba bảo tàng: Bảo tàng Khảo cổ học bang Westfalen tại Herne (7-10-2016 đến 26-2-2017), Bảo tàng Khảo cổ học quốc gia Chemnitz tại Chemnitz (30-3 đến 20-8-2017) và Bảo tàng Reiss-Engelhorn tại Mannheim (16-9-2017 đến 7-1-2018).

Bảo tàng khảo cổ học LWL tại Herne là địa điểm đầu tiên trưng bày báu vật khảo cổ học Việt Nam. (Nguồn: baotanglichsu).

Trong lĩnh vực văn hóa, Việt Nam và Đức đã thường xuyên tổ chức các hoạt động giới thiệu, giao lưu, hợp tác văn hóa như biểu diễn nghệ thuật, liên hoan phim, tổ chức lễ hội, tuần văn hóa, bảo tồn di sản, trưng bày triển lãm… tại mỗi nước. Những hoạt động này góp phần làm sâu sắc thêm sự hiểu biết nền văn hóa chung của hai nước. Đạt được thành quả hợp tác lớn lao này, có sự đóng góp không nhỏ của ngành bảo tàng hai quốc gia.

Từ những năm 60 của thế kỷ 20, các nhà khảo cổ học Đức đã phối hợp cùng các nhà khảo cổ học Việt Nam tiến hành nhiều cuộc khai quật lớn như: khai quật Di chỉ Hang Hùm (Yên Bái) năm 1964, khai quật Di chỉ Lai Nghi (Duy Xuyên, Quảng Nam) năm 2002, khai quật Di chỉ Gò Ô Chùa (Long An) năm 2003-2007.

Kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ ngoại giao (23/9/1975-23/9/2015) và 25 năm ký kết Hiệp định văn hóa (10/5/1990 - 10/5/2015), giữa CHXHCN Việt Nam và CHLB Đức; Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội, Bảo tàng Hà Nội, Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng, Bảo tàng tỉnh Bình Dương, Bảo tàng tỉnh Phú Thọ, Bảo tàng Tổng hợp Đồng Tháp, Ban Quản lý Di tích và Du lịch Mỹ Sơn cùng Bảo tàng Khảo cổ học LWL, Bảo tàng Khảo cổ quốc gia Chemnitz, Các bảo tàng Reiss-Engelhorn phối hợp tổ chức một cuộc trưng bày chuyên đề quy mô lớn: Báu vật khảo cổ học Việt Nam, tại Đức nhằm đẩy mạnh hơn nữa chương trình hợp tác, trao đổi văn hóa, góp phần tăng cường tình hữu nghị, hợp tác và sự hiểu biết giữa nhân dân hai nước Việt Nam - Đức. Đồng thời, trưng bày là dịp để người dân Đức hiểu biết hơn nữa về đất nước, văn hóa, con người Việt Nam. 

Năm chủ đề trưng bày:

1. Báu vật khảo cổ học thời tiền sử Việt Nam

Giới thiệu những hiện vật điển hình của một số di tích khảo cổ học Tiền sử tiêu biểu thuộc các loại hình như: công cụ lao động, đồ trang sức bằng đá, đồ gốm…được tìm thấy tại các di chỉ thuộc nhiều vùng khác nhau ở Việt Nam.

Hiện vật:

- Rìu tay bằng đá Di chỉ Núi Đọ (Thanh Hóa), thuộc thời đại Đá cũ;

- Những công cụ đá điển hình của văn hóa Hòa Bình như: công cụ hình đĩa, rìu ngắn, công cụ ¼ cuội tìm thấy tại hang Muối - Hòa Bình năm 1965;

- Phác vật rìu Di chỉ  Núi Voi (Đông Sơn - Thanh Hóa), sưu tầm năm 1965.

- Công cụ chặt đập Di chỉ Gò Rừng Sậu (Sơn Vi - Phú Thọ), Bảo tàng Lịch sử Việt Nam khai quật năm 1969.

Trung tâm của phần trưng bày này là tổ hợp những phương tiện phục vụ cho cuộc khai quật tại Hang Hùm (Yên Bái) năm 1964 (nhiều tư liệu phim, ảnh). Đây là cuộc khai quật lớn đánh dấu mốc đầu tiên trong quan hệ hợp tác nghiên cứu Khảo cổ học giữa Việt Nam và CHDC Đức. Tại Hang Hùm, các chuyên gia khảo cổ học người Đức và Viện Khảo cổ học Việt Nam đã tìm thấy những dấu vết, những hiện vật thuộc hậu kỳ đồ đá cũ - văn hóa Sơn Vi.

2. Báu vật khảo cổ học thời kỳ kim khí Việt Nam

Bước vào thời kỳ kim khí, ở Việt Nam đã hình thành ba trung tâm văn hóa lớn: Văn hóa Đông Sơn ở miền Bắc, văn hóa Sa Huỳnh ở miền Trung, văn hóa Đồng Nai ở miền Nam.

Văn hóa Đông Sơn

Công cuộc khảo cổ thời đại kim khí, trong đó có văn hóa Đông Sơn được mở đầu từ những năm 20 – 30 của thế kỷ 20, do các học giả Trường Viễn Đông Bác Cổ thực hiện. Kế thừa thành tựu của các nhà khảo cổ học phương Tây, các nhà  khảo cổ học Việt Nam đã đạt được những bước phát triển mạnh mẽ trong nghiên cứu về văn hóa Đông Sơn.

Hiện vật:

- Vòng tay, hạt chuỗi, khuyên tai chất liệu đá thuộc văn hóa Phùng Nguyên, Đồng Đậu.

- Trống đồng Sao vàng, thạp đồng, chuông đồng thuộc văn hóa Đông Sơn.

- Vũ khí như: rìu đồng gót vuông, qua đồng , mũi tên đồng (Cổ Loa, Đông Anh, Hà Nội)

- Công cụ làm nông nghiệp như: lưỡi cày đồng, mai, cuốc, lưỡi hái…

Văn hóa Sa Huỳnh

Văn hóa Sa Huỳnh đư­ợc nhà khảo cổ ng­ười Pháp M.Vinet phát hiện lần đầu tiên vào năm 1909. Các nhà khảo cổ học Việt Nam ở Bảo tàng Lịch sử quốc gia, Viện Khảo cổ học, Trường ĐHKH Xã hội và Nhân văn quốc gia… đã tiến hành công việc điền dã văn hóa Sa Huỳnh trên khắp các nẻo đường miền Trung. Đặc biệt, đã phát hiện và khai quật lớn, hệ thống nhiều địa điểm văn hoá Sa Huỳnh ở những lưu vực sông lớn, vùng trước núi và đảo ven bờ. Thành tựu này có sự đóng góp công sức của Đức hợp tác với các nhà khảo cổ học, Khoa Lịch sử của Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội, trong mùa khảo cứu 2004 - 2005 tại một số vùng thuộc tỉnh Quảng Ngãi.

 Hiện vật:

- Chuỗi hạt bằng thủy tinh tìm thấy tại Sa Huỳnh, Quảng Ngãi.

- Mộ chum có nắp khai quật tại Di chỉ Đồng Cườm - Bình Định năm 2003.

- Một số hiện vật do Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam khai quật tại Hòa Diêm - Khánh Hòa năm 2011: đèn gốm, hạt chuỗi bằng thủy tinh…

Văn hóa Đồng Nai

Sau năm 1975, khảo cổ học miền Nam Việt Nam đã phát triển vượt bậc, đạt được nhiều thành tựu rực rỡ bởi sự tập trung nghiên cứu, khai quật khảo cổ của các nhà khảo cổ học Việt Nam, trong đó có đóng góp không nhỏ của Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam, Viện Khảo cổ học, Trung tâm Khảo cổ học Nam Bộ. Qua đó, bức tranh thời tiền – sơ sử ở Nam Bộ đã hiện lên ngày càng rõ nét.

Trưng bày tập trung giới thiệu những hiện vật ở một số di tích do Bảo tàng Lịch sử quốc gia tham gia nghiên cứu khai quật:

- Nhóm hiện vật Di tích Giồng Cá Vồ năm 1994: vòng tay; khuyên tai hai đầu thú bằng đá, mã não và thủy tinh; các loại hạt chuỗi, nhẫn, lá vàng là những hiện vật bằng vàng sớm nhất ở Việt Nam; các loại đồ gốm như nồi, cà ràng (chân kiềng).

- Nhóm hiện vật Di tích Long Sơn (Bà Rịa – Vũng Tàu);

- Nhóm hiện vật Di chỉ Gò Ô Chùa (Long An), là di chỉ khảo cổ học tiền sử ở Nam Bộ, do chính các nhà khảo cổ học Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam phát hiện và khai quật năm 1997. Sau đó, di tích tiếp tục được khai quật, nghiên cứu với sự phối hợp của các nhà khảo cổ học Đức.

- Trưng bày cũng giới thiệu một số trống đồng Đông Sơn phát hiện tại Phú Chánh - Bình Dương, thể hiện sự giao lưu rộng rãi giữa các trung tâm văn hóa thời đại kim khí ở Việt Nam.

3. Khảo cổ học lịch sử

Báu vật khảo cổ học Việt Nam từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 10

Giới thiệu một số hiện vật được tìm thấy trong những ngôi mộ gạch thế kỷ 1 - 3, những chứng tích của các cuộc nổi dậy chống phong kiến phương Bắc. Tiêu biểu mô hình nhà, mô hình bếp lò bằng đất nung, được tìm thấy tại Thiệu Dương - Thanh Hóa, Nghi Vệ - Bắc Ninh, Cầu Giấy – Hà Nội.

Chămpa và Di sản Văn hóa Thế giới Mỹ Sơn

Vương quốc Chămpa (192-1471) với nền văn hóa Chămpa đã để lại một khối lượng di tích và di vật rất lớn về kiến trúc, điêu khắc đá, các loại đồ đồng, đồ gốm, đồ thờ cúng bằng vàng, bạc, các loại đồ trang sức… các loại hiện vật này phản ánh những nét sinh hoạt trong xã hội Chămpa xưa, từ đời thường đến tôn giáo và cung đình, chúng có giá trị về nhiều mặt, nhất là về nghệ thuật. Đặc biệt, có một quần thể kiến trúc đền tháp thuộc tôn giáo của Chămpa ở Mỹ Sơn (Quảng Nam) còn gọi là “Thánh địa Mỹ Sơn” được UNESCO công nhận là Di sản Văn hoá Thế giới vào tháng 12 năm 1999.

Hiện vật:

- Tập trung giới thiệu những tác phẩm điêu khác đá với thể khối lớn thuộc các phong cách Trà Kiệu (Quảng Nam), Tháp Mẫm (Bình Định) như: Sư tử đá, Garuda, Asura sinh ra từ miệng Makara, Phù điêu tu sĩ, bia Ponaga,… trong đó có những hiện vật đặc sắc do Bảo tàng Lịch sử quốc gia phối hợp cùng Bảo tàng Bình Định khai quật;

- Nhóm hiện vật thuộc Di tích Cấm Mít (Đà Nẵng) do Bảo tàng Lịch sử quốc gia khai quật năm 2012: mảnh vàng hình voi, hạt chuỗi thủy tinh.

- Đặc biệt, đại diện cho những phát hiện mới của khảo cổ học Việt Nam là tượng Mukhalinga đá sa thạch phát hiện năm 2012 tại Mỹ Sơn (Quảng  Nam).

Văn hóa Óc Eo - Phù Nam

Nền văn hóa Óc Eo là một nền văn hóa cổ trên châu thổ sông Cửu Long từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 7. Trong các di tích còn thu thập một khối lượng lớn cổ vật mang đặc trưng phát triển các ngành nghề sản xuất thủ công nghiệp như: nghề làm gốm, luyện đồng, luyện sắt, luyện thiếc và nghề kim hoàn với nghệ thuật khắc mịn trên đá, ngọc rất tinh tế; nghệ thuật tạc tượng cũng khá tinh xảo. Ngoài ra còn có số lượng lớn các loại hạt chuỗi, vật đeo bằng đá quý, thủy tinh, mã não, vàng, thiếc.... Đáng chú ý là tìm thấy những bản bia đá, những bản minh văn, những hiện vật nhỏ như con dấu, đồ trang sức, bùa đeo bằng đồng, thiếc, vàng, mã não khắc nhiều thứ chữ Hán, Mã Lai, La Tinh, Phạn. Trong đó chữ Phạn (Sanskrit) chiếm đa số với văn tự được dùng ở Ấn Độ từ thế kỷ 2 đến thế kỷ 5.

Hiện vật:

- Một số nhẫn vàng, mảnh vàng trang trí vishu, mảnh vàng trang trí mặt trời… có niên đại từ thế kỷ 3 đến thế kỷ 6. Khai quật tại Gò Tháp (Đồng Tháp) năm 1993.

 - Tượng phật bằng gỗ, tượng vishu bằng đá niên đại khoảng thế kỷ 5, khai quật tại Gò Tháp (Đồng Tháp) năm 1997.

Những báu vật khảo cổ học Việt Nam được trưng bày tại Đức. Ảnh: Báo Tổ Quốc.

 4. Báu vật khảo cổ học thời kỳ phong kiến Việt Nam

Việt Nam là một quốc gia có lịch sử xây dựng nhà nước phong kiến lâu đời. Trải qua quá trình đấu tranh liên tục chống các thế lực ngoại bang phương Bắc đến thế kỷ 10 bằng trận chiến lịch sử trên sông Bạch Đằng của Ngô Quyền năm 938, cư dân Việt đã chính thức giành lại độc lập và dần xây dựng những kinh đô riêng của mình như Cổ Loa, Hoa Lư, Thăng Long, Nam Kinh,…. Những di tích thành quách đền đài đã được các nhà khảo cổ học Việt Nam phát hiện, nghiên cứu suốt hơn 60 năm qua.

- Phần trưng bày giới thiệu những hiện vật là những dấu tích thành cổ như: ngói trang trí uyên ương (Hoa Lư, Ninh Bình), gạch xây thành…..

Đặc biệt giới thiệu những hiện vật tìm thấy tại Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội)….

- Giới thiệu những hiện vật gốm Chu Đậu (thế kỷ 15 - 16), đồ thủy thủ đoàn…  khai quật từ con tàu đắm tại vùng biển Cù Lao Chàm năm 1997-1999

5. Việt Nam tiếp xúc với phương Tây

Trưng bày giới thiệu những tài liệu, hiện vật thể hiện sự tiếp xúc, giao lưu đầu tiên của Việt Nam với phương Tây cho đến các phong trào phản chiến ủng hộ Việt Nam và những hình ảnh Việt Nam ngày hôm nay đổi mới, trên đường hội nhập.

Không chỉ là hoạt động quảng bá, giới thiệu hình ảnh về đất nước, con người Việt Nam, trưng bày cũng đã thể hiện cụ thể, sinh động các chương trình hợp tác, trao đổi văn hoá giữa hai nước, đặc biệt là hợp tác trên lĩnh vực di sản văn hoá, bảo tàng. Thông qua trưng bày, toàn bộ sưu tập hiện vật trong mộ cổ Việt Khê - Bảo vật quốc gia Việt Nam cũng đã được phía Đức giúp về công tác bảo quản và đào tạo chuyên sâu cho phía Việt Nam các chuyên gia bảo quản, cũng như trao tặng các trang thiết bị bảo quản hiện vật.

Đến thời điểm này, trưng bày đã đi được hai phần ba chặng đường thời gian và đem lại những thành công vượt sự mong đợi: gần 100.000 lượt khách đã đến tham quan, học tập, thưởng lãm. Trưng bày không chỉ thu hút công chúng Đức mà còn mở rộng sang các nước lân cận như: Pháp, Bỉ, Hà Lan, Đan Mạch... nhiều người đã, đang quan tâm hoặc nghe đến Việt Nam nhưng chưa có dịp đến, thì đây là cơ hội tốt nhất để “Đến với Việt Nam” ngay giữa lòng châu Âu.

Nguyễn Quốc Bình