Phước Minh Cung: “Bảo tàng mỹ thuật truyền thống” của người Hoa ở Trà Vinh

Hiện nay, không còn tư liệu nào ghi chép về lịch sử ngôi chùa. Tuy nhiên, trong chùa còn lưu giữ hai bi ký, một bằng đá, một bằng gỗ cùng nội dung: “Phước Minh Cung - Phước Kiến toàn thể kiến thiết nhất ngũ ngũ lục niên”. Nếu bi ký này chính xác thì chùa được tạo lập vào năm Bính Thìn 1556.

Những năm đầu thế kỷ 20, Phước Minh Cung đã được cộng đồng 3 dân tộc Kinh, Khmer, Hoa ở Trà Vinh biết đến là một công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo. Người dân trong tỉnh quen gọi Phước Minh Cung với cái tên là chùa Ông. Bởi Phước Minh Cung cũng giống như nhiều ngôi chùa của người Hoa thờ tự vị thần chính là Quan Công. Quan Công tên thật là Quan Vũ, tự Quan Vân Trường, thường được gọi là Quan Thánh Đế Quân, Quan Đế, Hán Vũ Đế, Xích Đế. Quan Công sinh năm 162 ở tỉnh Sơn Tây, Trung Hoa. Ông mất năm 219. Quan Công đã cùng với Lưu Bị và Trương Phi kết nghĩa anh em tại vườn đào. Quan Công là người hội đủ các đức tính trung dũng, nghĩa tình độ lượng và công minh chính trực, là nhân vật nổi tiếng thời Tam Quốc hậu Hán. Chính vì vậy khi ông qua đời, người ta đã tôn thờ ông như một vị thánh.

Ngôi chùa này có niên đại vài thế kỷ và được trùng tu vào thế kỷ XX. Không gian kiến trúc của ngôi chùa theo kiểu “nội công ngoại quốc” truyền thống Trung Hoa, với ba ngôi: tiền điện, trung điện, chính điện theo hình chữ “Tam” và hai dãy tả điện, hữu điện hướng vào.

Rào cổng chùa thiết kế theo kiểu “thượng song hạ bảng” trên các trụ rào, trụ cổng trang trí các tượng sư tử, một đặc trưng của các chùa Ông người Hoa.

Người dân trong tỉnh quen gọi Phước Minh Cung với cái tên là chùa Ông. Ảnh: internet

Dọc hai bên ngôi chùa là hai dãy Tả điện, Hữu điện hướng vào 3 tòa nhà tạo thành một công trình khép kín hình chữ Khẩu. Mái chùa được thiết kế theo kiểu “trùng thềm điệp ốc” lợp ngói âm dương, diềm mái bằng ngói táng tráng men màu xanh ngọc. Trên các gờ mái, mặt dựng đầu hồi được trang trí Lưỡng long tranh châu, Bát tiên, tứ linh, muông thú… Khung sườn chịu lực đỡ lấy ngôi chùa là những cột tròn và vuông bằng loại gỗ quý. Chân các cột được kê bởi những tảng đá hình cánh sen, bát giác. Tiền điện của Phước Minh Cung có thể nói là đặc sắc về tính mỹ thuật với 3 cửa ra vào: Chính môn, Tả môn, Hữu môn. Cửa chính hơi lùi vào trong được thiết kế theo kiểu ô hộc, phía trong 2 bên có 2 cửa phụ tạo thành “Ngũ môn kín”. Cửa chính làm bằng gỗ với 4 cánh được trang trí hình tượng hai vị môn thần Tần Thúc Bảo, Uất Trì Cung. Hai bên vách là 2 bức phù điêu Thanh long, Bạch hổ. Ở giữa bên trên là biển đại tự Phước Minh Cung cùng các mảng phù điêu với đề tài Song tiền; Kết nghĩa đào viên của ba huynh đệ Lưu Bị, Quan Công và Trương Phi; Tứ dân (sĩ, nông, công, thương); điển tích cổ Trung Quốc cùng bao lam Lưỡng phụng tranh châu. Trên các rường cột đều được chạm trổ sắc sảo họa tiết Long, Lân, hoa lá và tiểu tượng Hàn Tương Tử, Lam Thái Hòa là 2 vị tiên trong Bát tiên.

Hết tiền điện du khách vào trung điện. Trung điện cũng được trang trí các phù điêu, liễn đối, hoành phi. Nổi bật nhất là đồ án bát tiên kỵ thú trang trí hai bên vách thiên tĩnh và trên góc giao xà cột. Đồ án thể hiện 8 chặng đường tu tập các bí pháp của đạo giáo để trở thành tiên. Ở đây cũng biểu trưng cho sự trường sinh bất tử.

Chính điện là nơi quan trọng nhất tập trung sự thờ cúng gồm ba gian thờ: Quan Thánh Đế Quân, Chúa Xứ Nương Nương, Phước Đức chính thần. Các gian thờ được bố trí như sau:

Gian giữa - Quan Thánh Đế Quân: khánh thờ ở trong cùng sơn phết, chạm khắc tỉ mỉ, tinh xảo. Kỹ thuật chạm khắc có chạm bong, chạm thủng, chạm nổi với các đề tài lưỡng long tranh châu, long vân, hoa điểu... bên trên là hoành phi kiền khôn chính khí thếp vàng chạm long vân.

Gian trái - Chúa Xứ Nương Nương: khánh thờ chạm lưỡng long tranh châu, hoa, dơi, điểu... cùng câu đối “Chúa chí đào hoa kết thành kim phượng vũ, sinh hương tự triện thổ xuất ngọc long phi” .

Gian phải - Phước Đức Chính Thần: khánh thờ với chữ Phước Đức Chính Thần cùng câu đối “Phúc đức bảo ngã tử tôn an thả kiết, Thần đàn vi dân phụ mẫu thọ nhi khang” và bức hoành uy linh uy đức. Ba hoành phi kiền khôn chính khí, tải dục tải sinh, uy linh uy đức lạc khoản giống nhau: “Trung Hoa Dân quốc Mậu Ngọ mạnh đông cát đán”.

Bên trong Phước Minh Cung. Ảnh: internet

Ngoài ra, trên các cột chính điện còn vẽ long vân, trang trí liễn đối. Trên các trụ đội chạm khắc ngư hóa long, thủy ba, hoa lá cùng các mảng phù điêu chạm dơi, chim, bướm... Nội thất chính điện còn bố trí ba dãy bàn thờ với bàn thờ tượng thờ, bàn thờ ngũ sự, bàn thờ hoa quả cùng hai bộ bát bửu, hai bộ lỗ bộ, đây cũng là những tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Đặc biệt, còn có xích thố bằng mây, một công trình nghệ thuật hiếm thấy. Có thể nói, Phước Minh Cung là công trình kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu còn lưu giữ nhiều tác phẩm nghệ thuật truyền thống độc đáo mang đậm nét văn hóa dân tộc Hoa, là một “bảo tàng mỹ thuật” để du khách chiêm ngưỡng.

Ngoài ra, chánh điện còn có các bàn thờ, tượng thờ, ngũ sự, hoa quả cùng hai bộ bát bửu, hai bộ lỗ bộ. Tất cả đều là những tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Đáng chú ý là có tượng xích thố - con ngựa quý của Quan Công bằng mây cũng là công trình nghệ thuật hiếm thấy.

Trung điện Phước Minh Cung cũng được trang trí các phù điêu, liễn đối, hoành phi... nhưng nổi bật lên là đồ án bát tiên kỵ thú, gồm Lý Thiết Quài cưỡi tượng cầm bầu trói, Lam Thái Hòa cưỡi phụng cầm giỏ hoa, Tào Quốc Cựu cưỡi hươu cầm ngọc quyển, Hà Tiên Cô cưỡi phụng cầm đóa sen, Hàn Tương Tư cưỡi công thổi sáo, Hán Chung Ly cưỡi sư tử cầm quạt, Lã Đồng Tân cưỡi hạc cầm phất trần, Trưởng Quả Lão cưỡi lừa cầm sên. Đồ án này thể hiện tám chặng đường tu tập bí pháp để thành tiên và cũng là biểu trưng cho sự trường sanh bất tử.

Có thể nói, Phước Minh Cung là một tập hợp đa dạng mỹ thuật, nghệ thuật Trung Hoa từ hàng trăm năm trước. Chính vì vậy, Phước Minh Cung được xem như một bảo tàng mỹ thuật, một công trình kiến trúc nghệ thuật cổ độc đáo, một biểu tượng văn hóa đáng tự hào của cộng đồng người gốc Hoa đang sinh sống tại địa phương. Tháng 11-2005, Phước Minh Cung được Bộ Văn hóa - Thông tin (cũ) công nhận là Di tích cấp quốc gia về loại hình kiến trúc nghệ thuật. Trong số các di tích lịch sử - văn hóa ở tỉnh Trà Vinh được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng, chùa Phước Minh Cung là một công trình kiến trúc nghệ thuật cổ độc đáo - một “biểu tượng” văn hóa đáng tự hào của hơn 10 vạn đồng bào Hoa đang sinh sống tại địa phương.

Ảnh:internet

Hàng năm, Phước Minh Cung tổ chức các ngày lễ vía tính theo âm lịch như sau: ngày 13 tháng Giêng vía Quan Bình (con trai Quan Công), ngày 16-3 vía Châu Xương, ngày 24-6 vía Quan Đế Thánh Quân. Đặc biệt, ngày Rằm tháng Giêng, Phước Minh Cung diễn ra Lễ hội Nguyên tiêu – một lễ hội vui vẻ của cộng đồng người gốc Hoa, được xem là cái tết thứ hai trong năm của họ. Trong các ngày lễ vía này, Phước Minh Cung phục vụ miễn phí bá tánh món bún nước lèo ăn với thịt heo quay.

Minh Ngọc