Hòn Đỏ, vương quốc san hô cổ và những người giữ rừng cho biển

Hòn Đỏ còn là nơi mà đồng bào Chăm Ninh Thuận chọn để lập miếu thờ Hoàng hậu Bia Sôi (tương truyền vợ Vua Chế Mân), mộ Nhà vua Chế Mân… Hằng năm, vào khoảng tháng 4 dương lịch, người Chăm thường đến Lăng ông Đỏ (Vua Chế Mân) làm lễ, sau đó làm lễ cầu đảo tại Hòn Đỏ. Trong Cụm Di tích Hòn Đỏ còn có giếng cổ Chăm và những di vật bồn đá, mộ chum, mảnh gốm Sa Huỳnh và những tô, chén, bình... tráng men Trung Quốc đã bị vỡ vụn mà niên đại phổ biến là vào thế kỷ X - XIII. Di tích Hòn Đỏ được các nhà khảo cổ kết luận là nơi dừng chân để lấy nước ngọt cho các tàu buôn Trung Quốc trên đường buôn bán quốc tế.

Bãi san hô cổ Hòn Đỏ còn được mệnh danh là “Khu rừng của biển”. Vì rạn san hô là mái nhà của biển, là rừng của biển, nơi trú ngụ của nhiều loài thủy hải sản quý hiếm. Là chiếc nhiệt kế đo những biến động sinh thái môi trường của biển. Trước đây, do không hiểu hết những gì quý báu mà rạn san hô mang lại, người dân vùng rạn Ninh Thuận đã khai thác san hô một cách bừa bãi, khiến không ít loài thủy hải sản đã một đi không trở lại, nguồn lợi thủy sản ven bờ ngày càng cạn kiệt. Trước tình hình đó, ở thôn Mỹ Hiệp, một nhóm người tình nguyện đứng ra bảo vệ vùng rạn san hô, canh gác mái nhà của biển, bảo vệ khu rừng của biển để các loài thủy sản còn có một chốn đi về.

Hòn Đỏ nhìn từ đất liền

Điểm đặc trưng nhất tại Hòn Đỏ có lẽ là những rạn san hô hóa thạch trên cạn với nhiều hình thù khác nhau. Vào mùa rêu xanh, những rạn san hô này còn đẹp hơn khi được phản chiếu cả màu xanh của rêu và ánh nắng rực rỡ. Chính điểm này đã làm xiêu lòng không ít du khách. Ngay đến cả những người khó tính nhất vẫn cầm lòng không đặng trước cảnh vật nơi đây. Tuy nhiên, để có một Hòn Đỏ với những bãi san hô cổ còn tồn tại đến bây giờ, Ninh Thuận đã phải tuyên truyền vận động người dân địa phương thành lập những tổ bảo vệ rạn san hô cổ quy hiếm suốt ngày đêm.

Rạn san hô cổ ở Hòn Đỏ

Anh Diệp Nghĩa Hùng, thôn trưởng thôn Mỹ Hiệp đồng thời là Tổ trưởng Tổ Bảo vệ rạn san hô Hòn Đỏ cho biết: “Tổ bảo vệ rạn Hòn Đỏ chúng tôi thành lập tháng 8-2003, có tổng cộng 06 người, tất cả đều làm với tinh thần tự nguyện”. Anh Hùng còn cho biết thêm: Thôn Mỹ Hiệp có tổng cộng 176 hộ với hơn 856 nhân khẩu. 90% số hộ trong thôn đều sống bằng nghề lặn biển. Khi thì lặn tôm hùm giống, khi thì lặn cá, lặn mực… Từ những năm 1998 trở về trước, vì chỉ thấy cái lợi trước mắt, nên người dân địa phương đã khai thác san hô một cách bừa bãi, khiến cho tôm hùm giống cũng như các loài cá quý ngày càng vắng bóng. Tuy nhiên, từ ngày các chuyên gia của Sở KH&CN cũng như của UNEP về giải thích cho bà con biết lợi ích của rạn, và nhất là từ khi thành lập được Tổ Bảo vệ rạn thì việc khai thác san hô, dùng chất nổ, chất độc để đánh bắt cá trong vùng rạn đã không còn xảy ra nửa. Chỉ sau 2 năm có Tổ Bảo vệ rạn, các loài thủy hải sản quý hiếm như tôm hùm giống, hải sâm, mực nang… bắt đầu quay trở lại với vùng rạn Hòn Đỏ mà người hưởng lợi trực tiếp chính là cộng đồng địa phương. Nhất là từ khi phong trào nuôi tôm hùm lồng phát triển mạnh thì nghề lặn tôm hùm giống đã mang lại sự no ấm, đổi thay rõ rệt ở vùng quê nghèo Mỹ Hiệp.

Người dân địa phương đã tự nguyện cùng nhau đứng ra bảo vệ tài nguyên biển

Có nhiều người gọi Tổ Bảo vệ rạn san hô Hòn Đỏ là những người “Vác tù và hàng tổng!” Cũng đúng thôi, vì mỗi tháng họ chỉ nhận được hơn 300 ngàn đồng tiền bồi dưỡng, mà một quý mới nhận được một lần. Chị Diệp Thị Lan, vợ anh Trần Minh Đức nói vui rằng: “Thấy ổng ăn rồi cứ ra ngoài rạn mà phất cờ, lúc đầu tui cũng bực lắm, nhưng rồi hiểu ra ông làm là làm lợi cho cả làng, được mọi người khen tui cũng vui. Giờ thì ổng muốn đi mấy đó đi, miễn sao có lợi cho cộng đồng là đuợc!”. Còn chị Linh, vợ anh Hùng Tổ trưởng thì bảo: “Tui thì lúc đầu cũng có bực, nhưng đêm về ông giải thích nên cũng thông”. Gia đình là thế, còn chòm xóm ban đầu cũng có nhiều người nói ra, nói vào, bảo mấy ông thích ôm rơm nặng bụng. Lúc đầu, nghe lời ra tiếng vào, đôi khi mình cũng nản, nhưng vì nguồn lợi của rạn, vì sinh kế của cả làng Mỹ Hiệp, tụi tui quyết phải giữ rạn cho bằng được. Và thế là họ quyết tâm gìn giữ rạn một cách hữu hiệu nhất, vì họ hiểu rằng: Chính vùng rạn đã đem lại đổi thay cho làng quê biển khó nghèo của họ, sẽ đem lại cơm no, áo ấm cho gia đình họ. Và để giúp họ có thể toàn tâm toàn ý bảo vệ những cánh rừng của biển, mới đây, một mô hình nuôi dông đã được dự án xây dựng để họ có thể vừa canh giữ mái nhà của biển, vừa có thể tăng thêm thu nhập, đảm bảo đời sống kinh tế gia đình.

Hòn Đỏ bình yên lắm, bình yên theo một cách rất riêng chẳng giống bất cứ nơi nào. Chính bởi thế nó đã níu chân bao du khách mỗi khi chia xa. Nếu không tin bạn hãy thử một lần về với Ninh Thuận, tìm tới Hòn Đỏ và thử trải nghiệm những điều thú vị nơi đây nhé, hẳn bạn sẽ rất thích thú đấy.