Hà Nội: Cây và hoa

Nhớ về xuân Hà Nội, thường chúng ta liên tưởng ngay đến những chồi non, lộc biếc, đến màu xanh man mác dịu dàng. Vì vậy, trong những ngày này - những ngày giáp Tết, sẽ không ít người phải sững sờ thích thú khi bất ngờ được chiêm ngưỡng kiệt tác “Mùa thu vàng” của danh họa Nga Lê-vi-tan giữa trời xuân Thủ đô. Đó là vẻ đẹp của những cây lộc vừng mùa trút lá. Nhiều du khách lần đầu tới Hà Nội đã không khỏi ngỡ ngàng mê mẩn trong sắc vàng rực rỡ của màu nắng quyện trong màu lá đang trút “hơi thở” cuối cùng. Ai cũng muốn ghi lại cho riêng mình khoảnh khắc hiếm hoi tuyệt đẹp này. Theo một thống kê, có tới hơn vạn cuộn phim màu đã được “đốt” quanh cây lộc vừng này bởi các tay máy ảnh chuyên nghiệp và nghiệp dư. Cây lộc vừng trút lá rồi sẽ lại mọc lên bao nhành lá non rồi sắc hoa đỏ ti ti rực rỡ, tô điểm cho bức tranh Hồ Gươm thêm sinh động và bắt đầu cho việc hình thành nên một lẵng hoa lớn tuyệt đẹp giữa lòng thành phố - như hình ảnh ví von của một nhà thơ Hy Lạp đương đại khi đến Hà Nội.

Rời Hồ Gươm, hãy lang thang trên vài dãy phố có những cây bằng lăng với cành đen thui, trơ trụi, khô khốc, nhưng trên đó xuất hiện những chiếc lá nhỏ xíu màu đỏ cam tựa những bó hoa lửa chào đón xuân về...

Trước khi trên vùng rừng núi Tây Bắc phủ ngập trắng hoa ban, thì ở Hà Nội, hoa ban đã vội nở sớm trên trục đường Bắc Sơn, đường Thanh Niên. Hoa ban được mang từ núi rừng Tây Bắc về, vốn trắng muốt, tại Thủ đô không hiểu sao lại nhuộm màu tim tím, và những cánh hoa ban trở nên đẹp lạ thường khi được hòa quyện cùng màu trắng tinh nguyên của tà áo dài người thiếu nữ Hà thành du xuân... Hoa ban gắn với một truyền thuyết buồn về tình yêu đôi lứa ở tận vùng cao xa xôi, về đây lại tìm được sự đồng cảm của nam thanh nữ tú Hà Thành, và đồng điệu với một loài hoa kỳ lạ của mùa xuân Hà Nội - đó là hoa sưa... Truyền thuyết của người Hà Nội kể: có hai người cùng sinh vào tháng ba, cùng thích hoa sưa và yêu nhau tha thiết... Nhưng họ ở cách xa nhau, nên cứ mỗi mùa xuân, trở về đây vẫn hẹn nhau ở một gốc sưa già trong thành phố. Cho đến một ngày, người ta vô tình đốn gốc sưa ấy đi, chàng trai và cô gái hoang mang tìm nhau theo từng gốc sưa... Bước chân họ luôn lỡ nhịp, không thể gặp được nhau... Tình yêu xưa chỉ còn trong hoài niệm, nên có người cố tình đọc trệch đi, gọi là hoa Ngày Xưa, bộc lộ chút nuối tiếc, ngậm ngùi... Hoa sưa tựa linh hồn cô gái kết tinh thành bạch ngọc, cứ mỗi độ xuân về lại nhớ tình lang là chàng trai Thăng Long, nên hiện ra mơ hồ thoáng một ít ngày ngắn ngủi rồi lại bay về với hư ảo... Trên những con phố dài của Hà Nội mùa này, trên đường Hoàng Hoa Thám, Phan Đình Phùng, Hùng Vương, Ngọc Hà, Điện Biên Phủ, trong những công viên xanh đã thấy trắng cả một góc trời màu hoa sưa như một lời hẹn ước thủy chung... Hoa có một vẻ đặc biệt duyên dáng, trang nhã nhưng giản dị. Suốt cả năm, cây không có gì nổi bật, chỉ đến đợt hoa nở trắng muốt như những bông tuyết, như mây, khi đó nó mới khiến mọi người phải ngỡ ngàng. Sau những ngày hoa tách cánh trong đợt gió rét mưa phùn, hoa chỉ đợi cơn mưa xuân đầu tiên là bừng tỉnh giấc. Chẳng có loài hoa nào lại cùng thay lá, đâm chồi, ra hoa và lụi tàn trong một mùa duy nhất như hoa sưa - một loài hoa có mùa ngắn nhất trong năm. Nó có vẻ đẹp tươi tắn nhưng đồng thời lại chất chứa một cái gì đó thực e ấp, u hoài. Có một chàng trai người Hà Nội sau nhiều năm xa Tổ quốc, quay về thăm đã viết những dòng đắm đuối về hoa sưa:

Chỉ còn con đường hoa sưa đẹp như mơ

Muốn khóc dịu dàng cho thuở ấy bình yên

Cho con đường trải đầy hoa sưa, in dấu chân kỷ niệm …

Hà Nội cuối mùa xuân, trên những lối đi đã phủ dày từng lớp lá màu đỏ phai của cây bàng quanh Hồ Gươm hay trong những con phố cổ nhỏ xinh. Rồi lá xà cừ, lá sấu, lá me, lá của những cây lâu năm trong Công viên Thống Nhất, Thủ Lệ hay trong vườn Bách Thảo... Những lá vàng còn lại trên cành cũng rụng rơi lả tả, nhường lại mùa đâm chồi và sinh sôi của một lớp lá mới, búp bàng mới. Hà Nội bỗng mang vẻ mặn mà cuốn hút trong sự hòa quyện của nắng gió, trong sự pha trộn sắc màu của hoa, của lá cũ và lộc mới mặc cho cái rét bất thần quay trở lại. Nhà văn Vũ Bằng trong Thương nhớ mười hai đã viết về Tháng ba, rét nàng Bân như sau: là một cái rét thơ mộng, cái rét của một trời đầy hương và ngát hoa khiến người phụ nữ tự nhiên đẹp trội hẳn lên... Và ông kể lại những kỷ niệm tuổi thơ đi trèo cây, hái bàng chín thơm phưng phức, ăn vào ngọt hơn cả cam hay táo... Một người Hà Nội - nhà thơ Nghiêm Huyền Vũ đã có những dòng tùy bút thú vị về đường sấu Hà Nội, và ông miêu tả khá hay cái mùa sấu thay lá lần đầu trong năm tựa một con sông vàng lăn tăn sóng chảy luồn lách giữa hai hàng cổ thụ suốt từ đường Hùng Vương cho đến tận vườn hoa Hàng Đậu...

Mùa hè Hà Nội có những loài cây loài hoa cùng những cảnh vật thiên nhiên mà vẻ đẹp của chúng khiến nhiều người muốn dậy thật sớm ra đường, hít thở bầu không khí trong lành và giơ máy ảnh tìm vài góc chụp để lưu lại cho mình những khoảnh khắc ban mai ngập nắng. Cũng chính nhà văn Vũ Bằng khi sống ở đô thành Sài Gòn kể lại ấn tượng đầy thơ và họa về một sớm đầu hè Hà Nội: “Tháng tư yêu dấu có nóng có oi, có muỗi đốt, nhưng tất cả những cái đó có thấm vào đâu so với những buổi bình minh nạm vàng, mở mắt ra nhìn lên cao thì thấy mây bay thong thả như trời khảm bằng xà cừ, gió hây hây mát, mở cửa đi ra đường thì cảm thấy cả trời đất trong như là pha lê mà cái thân mình nhẹ tênh tênh như là có cánh...” (Thương nhớ mười hai)

Lúc này, những tán bàng đã tắt đi các ngọn nến xanh để phủ lên tấm thảm lá dày đương chờ đón bản nhạc mùa hè của dàn đồng ca ve sầu lanh lảnh... Năm cây vông bên hồ Gươm lúc này cũng xòa ra những bó đuốc khổng lồ chói lọi khiến cho nước hồ đã xanh càng thêm xanh thăm thẳm... Những chùm hoa bằng lăng gọi hè tím ngát ngẩn ngơ nở dọc phố Thợ Nhuộm và chen vai rực rỡ cùng hoa phượng khoe sắc đỏ thắm bên hồ Gươm. Khi đó, bờ hồ Hoàn Kiếm như “tựa những bó đuốc cháy ngùn ngụt”, như ví von của một nhà thơ. Cũng may, làn nước xanh biếc hồ Lục Thủy xưa cùng với những nét dịu dàng cổ kính của Tháp Rùa, Cầu Thê Húc, Đền Ngọc Sơn đã làm trung hòa bớt gam màu nóng gay gắt của hoa dưới ánh nắng chang chang. Hoa phượng chói lòa thì đã quá quen thuộc, bởi chúng gắn với học đường tuổi thơ- dù bên hồ Gươm chúng hiện ra thật rực rỡ và hòa hợp thật kỳ lạ với màu xanh của rêu phong... Còn hoa bằng lăng thì ít quen thuộc hơn với ngay chính người Hà Nội. Những bông hoa cánh mỏng như lụa khẽ rung rinh dưới ánh nắng mặt trời. Trên cùng một cây mà hoa có tới hai màu: trắng và tím. Những bông hoa đầu cành phơn phớt trắng, dịu dàng, trinh bạch. Còn những bông hoa cuối cành lại mang màu tím biếc, thuỷ chung... Truyền thuyết Hà thành kể: ngày xưa Ngọc hoàng có mười hai nàng Công chúa yêu, mỗi người một vẻ. Một hôm Ngọc hoàng tuyên bố sẽ cho các con gái làm chúa của các loại hoa dưới nhân gian. Các cô đòi làm chúa của loài hoa hồng, hoa mẫu đơn, hoa lan, hoa huệ, v.v. Riêng cô Công chúa Út xin được làm chúa loài hoa nào đó mang màu tím, vì cô rất yêu thích màu tím. Ngọc hoàng cho nàng làm chúa loài hoa bằng lăng tím. Có chàng thư sinh nghèo, thấy loài hoa tím bằng lăng vừa xinh lại dịu dàng, liền đem về nhà trồng. Chàng thư sinh dần dần đem lòng yêu thương hoa. Nàng Công chúa Út thì say mê văn tài của chàng thư sinh, xin Ngọc Hoàng được xuống dương gian làm vợ chàng. Ngọc Hoàng cương quyết từ chối. Công chúa Út buồn phiền và khước từ tất cả những ai đến cầu hôn nàng. Nhưng loài hoa bằng lăng không phai nhạt màu tím đi, và chàng thư sinh vẫn một lòng si tình hoa. Bởi vậy người đời bảo hoa bằng lăng là loài hoa chung thủy, và sự ngây thơ của màu tím đã tượng trưng cho mối tình đầu...

Cây sấu và hoa sấu! Không ít người trước khi xa Hà Nội vào thời điểm này đã đi lang thang dưới con đường có những tán sấu tỏa rộng như ôm trọn Hà Nội vào lòng, để rồi sẽ nhớ thương, vương vấn mãi cái mùi hương thoang thoảng đến say lòng kia... Đường Hà Nội trồng rất nhiều cây sấu, và mỗi khi hoa sấu nở, chỉ một làn gió thoảng qua là những “cơn mưa” hoa rắc xuống mặt đường - những cánh hoa li ti có màu trắng bàng bạc rụng trắng xóa một góc phố khiến Hà Nội đẹp đến nao lòng. Loài hoa bé nhỏ và mộc mạc này lại mang trong nó một vẻ đẹp kiêu sa, đài các mà chỉ những ai chịu khó quan sát kỹ và biết đồng cảm với thiên nhiên mới có thể nhận ra.

Rất nhiều du khách nước ngoài tới Việt Nam đều tỏ ra tò mò và thích thú với loài hoa nhỏ bé có màu trắng thanh cao và tinh khiết đến lạ kỳ này. Đợi cho lớp hoa tàn hết là những quả sấu non bắt đầu nhú lên rồi già dần và rụng đầy vỉa hè. Quả sấu từ lúc còn non cho tới khi chín vàng ươm đều hấp dẫn đủ mọi lứa tuổi. Từng chùm sấu sai trĩu lấp ló sau tán lá che mát cả một khoảng sân, góc phố hay những con đường trước ánh nắng hè chói chang.

Cái nóng đã bắt đầu râm ran trong lòng Hà Thành từ đầu tháng 5, và từ đầu tháng 6 trở đi thì nắng bắt đầu đổ lửa, các đường nhựa bốc khói vì nắng nóng hầm hập nhưng thật may mắn, Hà Nội đã có khá nhiều đường cây xanh, vườn cây xanh. Ai qua Hà Nội vào mùa hè mà không từng một lần dừng chân dưới những tầng tán lá cổ thụ dọc đường hay trong công viên, trong một ngôi đền để thở và ngắm nhìn những khoảng trời xanh xa tít sau vòm lá? Hà Nội hiện đại cũng là đất Kinh kỳ xưa lưu giữ rất nhiều di tích lịch sử văn hóa, rất nhiều đền chùa miếu mạo cổ. Tại những nơi chốn tâm linh này còn tồn tại  biết bao cây đa, cây đề, cây muỗm cổ thụ từng bất chấp gió mưa bão táp hàng thế kỷ, như cây trong Văn Miếu - Quốc Tử Giám, trong đền Quan Thánh, đền Voi Phục, chùa Kim Liên, trong quần thể kiến trúc Tháp Bút - Đài Nghiên - Đền Ngọc Sơn.v.v. Và mùa hè dù dội lửa xuống nơi đất chật, người đông này thì dường như cũng phải “nể nang tạm dừng bước nương tay” trước những tán cổ thụ vừa xum xuê, vừa linh thiêng đó, để nhường cho con người những khoảnh khắc thư thái, mát mẻ, yên bình...

Mùa hè Hà Nội có những cơn mưa rào vội vàng lúc đến cũng như lúc đi để lại trong lòng người đa cảm những xao động thầm kín giữa khoảng trời mênh mông nắng... Dẫu cho cái nắng nóng khiến ta đổ mồ hôi thì cạnh đó, cảm giác được tản bộ trên những con đường lộng gió ban đêm và nhìn ngắm một Hà Nội không ngủ thật thú vị, và người ta đã yêu Hà Nội từ chính những khoảnh khắc bình dị như thế...

Trong một thiên tuỳ bút đặc sắc viết về mùa đông Hà Nội, nhà văn Băng Sơn đã viết những dòng giống như lời trăng trối cho đời: “Phải cảm ơn ai đây, trái đất, vũ trụ hay thượng đế, ông trời và tổ tiên đã chọn nơi này cho ta có một đất nước quê hương mỗi năm có bốn mùa rõ rệt, nhất là Hà Nội, nắng thì thật nắng, thu thì thật thu, và mùa đông là niềm trữ tình đầy hoài niệm... Ta đang ăn mùa đông, uống mùa đông, ta giơ tay ra nhận lá thư từ trời gửi về màu đỏ lá bàng hay màu vàng cây cơm nguội, lá thư là tín sứ, là nhịp đàn thăng hoa trong không gian tìm người tri âm tri kỷ... Mùa đông Hà Nội, đến một cột đèn cũng thành kỷ niệm đời người, một tiếng rao khuya cũng rền vang tâm tưởng...”.

NGUYỄN ANH TUẤN