Đền thờ Thánh Mẫu của Tản Viên Sơn

Sông Đà đi từ cao nguyên Tây Tạng của Trung Quốc, chảy vào Việt Nam qua các tỉnh Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình. Ngần ấy đường đi, lại chảy qua những miền địa hình hiểm trở, độ dốc dòng chảy cao và phức tạp đã tạo ra sự đào lòng cũng lớn làm cho nước quanh năm đặc quánh phù sa. Sau khi hết địa phận tỉnh Hòa Bình, sông gặp dãy núi Ba Vì ở phía hữu thì chuyển dòng chảy về phía Bắc, ngọn nước lao thẳng về chân núi Đá Chông, thế là bao nhiêu phù sa ném ngược lại sang bên bờ tả làm thành bãi phù sa Trung Nghĩa rất màu mỡ, trù phú mía ngô. Từ thưở hồng hoang, nơi đây chắc vẫn chỉ là lau sậy um tùm, tổ tiên những người Mường từ Mông Hóa, Yên Mông lần lượt rủ nhau về khai khẩn trong đó có cả bà Đinh Thị Điêng (Đen), người mà sau đó đã sinh ra chàng trai Nguyễn Tuấn tức Thánh Tản Viên Sơn.

Tương truyền,  bà Đinh Thị Điêng lúc sinh con, một bàn chân phải và đầu gối ống chân trái in lên nền đất chỗ ngài trở dạ đã hóa thạch. Người đời sau lưu giữ lại vết chân hóa thạch ấy làm đồ di tự. Lạ thay, vết chân đủ ngón và xòe rộng, nhất là ngón cái cong hẳn về phía bên lòng, đây là đặc điểm tạo hình cơ thể của người Việt Nam xưa mà người ta đặt tên là người Giao Chỉ (hai ngón chân cái giao nhau). Vết đầu gối quỳ lõm sâu và cũng rộng, rất cân xứng với bàn chân bên phải. Tảng đá chứa đựng hai dấu tích này hiện còn lưu giữ và thờ trang trọng tại đền Lăng Xương.

Đền Lăng Xương hiện đang tọa lạc tại thôn Lăng Xương, xã Trung Nghĩa, huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ. Lịch sử dân gian cho biết, đền được khởi dựng từ thời Thục Phán theo ý nguyện của An Dương Vương là muốn tri ân và bảo tồn cơ nghiệp nhà Hùng. Đến thời Tiền Lê vào năm Thiệu Trị thứ 7 (1847), Đền được trùng tu lần nữa và dựng văn  bia ghi lại sự việc này. Trải qua chiến tranh và thiên nhiên, đền Lăng Xương bị hư hỏng nặng, năm 1991 nhân dân trong làng góp nhau dựng lại. Đến năm 2006, Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ lại đầu tư xây dựng và mở rộng quy mô như hiện nay.

 

Ban thờ Mẫu Cửu Trùng Thiên, Ban Bát tiên và Ban Mẫu địa trên đỉnh Mẫu (Ảnh : TL)

Đền Lăng Xương nằm bên bờ tả Sông Đà, đối diện bên kia sông là dãy núi Ba Vì hùng vĩ và ngọn núi Đá Chông lịch sử đang ngày đêm gìn giữ Di tích K9 nơi mà Bác Hồ đã từng sống,  làm việc và Đảng, Nhà nước cũng đã từng bảo quản thi hài Người một thời gian ở đây. Sau đền cũng   là một dãy núi thấp tựa  lưng  làm cho quang cảnh càng thêm đẹp  và thâm nghiêm. Theo đánh giá  khoa học  của các nhà phong thủy, thì nơi đây là điểm chính của đường  long mạch mà khi trải qua quá trình “Bác Hoán”, núi cao chạy đến vùng đất bằng thì bị đứt rời làm cho mạch  long thủy chìm xuống dưới lòng sông và đột khởi nổi lên, chia thành hai nhánh, một nhánh vươn mình đi tiếp, một nhánh nổi lên xoáy mình, hiện tượng ấy chính là núi Ba Vì chuẩn bị kết huyệt tại đây. Hiện tượng những tảng đá đầu nhọn nhô lên như những mũi chông ở trong Di tích K9 đã chứng minh điều này một cách rất có cơ sở về mặt khoa  học.

Ngoài tảng đá in dấu chân Thánh mẫu, Đền còn lưu giữ được rất nhiều đồ tự khí quý hiếm như ấn đồng có khắc ba chữ “Gia Hưng Từ”; cuốn ngọc phả dày 88 trang được soạn vào năm Thuận Thiên thứ ba đời Vua Lê Thái Tổ (1430), do Tiến sĩ Nguyễn Hữu Công là quan Đô đốc thượng thư cùng Nguyễn Công Chính và Nguyễn Minh Khai phụng soạn, tấm bia đá dựng năm 1848 ghi chép lại công việc xây dựng đền; một số đạo sắc phong  của các triều đại phong kiến Việt Nam... Năm 2005, Bộ Văn hóa - Thông tin đã xếp hạng đền là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia. Hàng năm,  đền có hai kỳ lễ hội, kỳ thứ nhất là ngày 15 tháng Giêng, lễ hội  mở từ ngày 14 và kết thúc vào ngày 16. Kỳ thứ hai vào ngày 25 tháng 10. Lễ hội kỳ hai là ngày hóa của Thánh mẫu Đinh Thị Điêng. Theo truyền thuyết lưu truyền, hàng năm cứ đến chiều ngày 24 (trước lễ hội một ngày) có một con bò từ trong rừng đi về đền, thủ từ đem thừng ra buộc vào cổ bò và giữ  lại để hôm sau dân làng mổ thịt làm vật cũng tế thánh. Năm nào cũng vậy, nhưng đến một năm vị thủ từ thấy con bò lần này đẹp hơn bò nhà mình nên đã bàn với dân làng cho được thay thế vật lễ thánh bằng con bò xấu của nhà. Bò nhà đã thịt nhưng bò rừng cũng tự bỏ đi đâu mất.  Và cũng từ năm sau đó, bò rừng  không bao giờ về đền nữa, dân mất vật cúng tế thánh. Để phục dựng lại huyền tích này, bắt đầu từ lễ hội năm 2011, dân làng Lăng Xương đã tự giết mổ một con bò, thui sẵn trên một quả đồi gần đền rồi rước về để ở sân đền từ chiều ngày 24, sáng ngày 25 dân làng và khách thập phương đều được chia phần sau khi đã cúng tế thánh xong.

Đền Lăng Xương (Ảnh : TL)

Đền Lăng Xương hiện là điểm nhấn quan trọng trong hệ thống các điểm du lịch văn hóa tâm linh trên đất Phú Thọ nói riêng và cả nước nói chung nên đã thu hút được sự quan tâm của nhiều tầng lớp nhân dân, các tổ chức ngành nghề. Đặc biệt là các nghệ nhân làng gốm Bát Tràng đang có chủ trương phục dựng hình tượng Thánh mẫu Đinh Thị Điêng với tư thế và kích thước bàn chân hóa thạch của ngài để tôn vinh công trạng của một bậc sinh thành đã sinh ra cho dân tộc Việt Nam chúng ta một vị thánh bất tử và một truyền thuyết hết sức nhân văn, khoa học về truyền thống đấu tranh chống lại thiên nhiên để bảo vệ mùa màng và hạnh phúc xóm  làng.

Nguyễn Nguyên Hoài