Từ xa xưa cho đến nay, lễ hội mùa xuân đã trở thành hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng, mang tính tâm linh và có ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Nhìn chung, các lễ hội đều gắn với các di tích lịch sử văn hóa. Hình thức tổ chức và nội dung các lễ hội có sự kết hợp giữa lễ và hội, đan xen giữa tín ngưỡng dân gian, tín ngưỡng thần hoàng làng, tín ngưỡng phồn thực… Ý nghĩa phần lễ trong các lễ hội mùa xuân không chỉ thuần túy mang yếu tố tín ngưỡng mà còn là hình thức sinh hoạt văn hóa tinh thần mang đậm nét đạo lý, truyền thống tôn kính tổ tiên, “uống nước nhớ nguồn”, tưởng nhớ công đức của các vị anh hùng có công xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước, những bậc tiền nhân có công lớn trong việc khai hoang, mở đất, chiêu dân, lập ấp, truyền nghề mang lại đời sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Người dân đến với lễ hội, tham gia vào lễ hội như là một nhu cầu tự thân, với tâm nguyện tốt lành và hướng thiện. Sau một năm bộn bề công việc, với những lo toan thường nhật, tham gia trẩy hội ngày xuân, khách hành hương có dịp giải tỏa những âu lo, phiền muộn của cuộc sống thường ngày, được thư giãn tinh thần với những trò chơi dân gian lành mạnh trong ngày hội, được tham quan, thưởng ngoạn, tìm hiểu về các di tích lịch sử - danh lam thắng cảnh của quê hương, đất nước. Các lễ hội truyền thống đầu xuân với sức sống mãnh liệt vốn có ăn sâu vào tiềm thức, trở thành nhu cầu, khát vọng không thể thiếu trong đời sống tinh thần của nhân dân. Đây cũng là dịp quảng bá cho khách du lịch trong và ngoài tỉnh thấy được những nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc cũng như những phong tục, tập quán của một vùng quê giàu truyền thống văn hóa và cách mạng, tiêu biểu, Lễ hội Kỳ phúc (Quỳnh Đôi), đền Voi (Quỳnh Hồng), đền Cửa Gan (Quỳnh Hoa), đền Chính (Tiến Thủy) và lễ tế tổ các dòng họ…

Lễ hội Kỳ phúc

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, còn bộc lộ một số vấn đề bất cập đó là: Công tác quản lý ở một số địa phương chưa chặt chẽ, giá cả dịch vụ tự ý tăng cao so với quy định. Công tác vệ sinh môi trường chưa bảo đảm, nhất là vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm chưa được quản lý, giám sát chặt chẽ. Ở một số lễ hội, phần “lễ” còn nặng hơn phần “hội” và chưa định hình được bản sắc riêng, chưa khai thác hết tiềm năng những giá trị văn hoá truyền thống trong nhân dân như các trò chơi dân gian, các tích diễn dựa vào truyền thuyết. Phần hội chưa thực sự đổi mới, chưa hấp dẫn, cơ sở hạ tầng của các điểm lễ hội chưa đầu tư đúng mức. Một số nơi xem di tích, lễ hội là nguồn lợi của địa phương chỉ tập trung khai thác giá trị kinh tế mà làm phai mờ bản sắc văn hóa của lễ hội.

Nguyên nhân của những bất cập nêu trên trước hết phải kể đến là công tác quản lý của ban tổ chức các lễ hội, ban quản lý các di tích lịch sử còn lỏng lẻo, thiếu trách nhiệm. Bên cạnh đó, ý thức của một số du khách hành hương khi tham gia lễ hội còn hạn chế; công tác tuyên truyền chưa phát huy hiệu quả để người dân hiểu được ý nghĩa, giá trị của lễ hội, công đức của các danh nhân cũng như bảo vệ cảnh quan môi trường. Các văn bản về công tác tổ chức lễ hội đã được ban hành nhưng nhiều người dân chưa nắm bắt được để thực hiện.

Để đảm bảo cho các lễ hội nói chung, lễ hội ở Quỳnh Lưu nói riêng thực sự có ý nghĩa, vui tươi, lành mạnh và tiết kiệm, các cấp các ngành chức năng cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện quy chế tổ chức lễ hội do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành. Trước hết, cần ngăn chặn triệt để các hoạt động vui chơi có thưởng biến tướng, chống mọi biểu hiện thương mại hóa lễ hội bằng việc đặt hòm công đức bừa bãi, bỏ tiền trên các pho tượng, ban thờ lộn xộn gây phản cảm. Quản lý, theo dõi và không để làm phát sinh những khoản thu phí không hợp lý, trái quy định, nhất là tình trạng tự ý tăng giá các hàng dịch vụ, “chặt, chém” khách gửi ô tô, xe máy... Tổ chức các lễ hội phải có kịch bản được thống nhất kỹ lưỡng từ trước. Kết hợp hài hòa giữa phần lễ và phần hội, có sự kiểm duyệt của các cơ quan văn hóa có thẩm quyền. Theo đó, phần “lễ” phải thể hiện được tinh hoa, ý nghĩa, bản sắc riêng của từng lễ hội, tạo được không gian thiêng, trang trọng, loại bỏ các hủ tục lạc hậu. Phần ‘hội” cần được đổi mới, bổ sung thêm nhiều trò chơi dân gian giải trí lành mạnh, các hoạt động văn hóa, thể thao mang tính giáo dục, thẩm mỹ cao. Cần xây dựng các phương án bảo vệ, đảm bảo an ninh trật tự và giữ gìn vệ sinh môi trường, cảnh quan trong suốt thời gian lễ hội diễn ra.

Lễ hội đền Cờn ở Quỳnh Phương (Quỳnh Lưu)

Tổ chức và quản lý tốt các lễ hội được diễn ra trên địa bàn huyện, là góp phần tích cực vào việc gìn giữ, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa cổ truyền của dân tộc. Đó cũng là hoạt động có ý nghĩa thiết thực trong công tác giáo dục truyền thống, giúp cho các thế hệ hôm nay và mai sau tự hào về quê hương, đất nước và luôn biết hướng về cội nguồn, tạo cho mình thấm nhuần hơn đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”.

Lê Hồ Thanh